Aborînas Mihemed Hisên: Nelirêtî li Iraqê hatiye bisazîkirin

img

NAVENDA NÛÇEYAN - Aborînas û rêveberê Navenda Iraqî ya beşa lêkolînên siyasî Mihemed Hisên, da zanîn ku hikûmeta Iraqê di mijara aboriyê de şoka duyemîn dijî û got: "Ji derveyî têkoşîna bi nêleritiyê re tu rêyeke din a çareseriyê nîne. Divê gavên wisa bên avêtin ku gelê Kurd û yê Iraqê bikaribin li dijî nêleritiyê tebikoşin."

 
Li herêma Başûrê Kurdistanê ji meha Nîsanê ve heta niha mûçeyên gelek karmendan nayin dayîn. Li dijî vê rewşê, li gelek bajarên herêmê çalakî hatin lidarxistin. Nêrazîbûnên li dijî nedayîna mûçeyan berdewam dike. Li ser vê yekê alozî di navbera gel û hêzên ewlekariyê de derket û li herêmê alozî hê jî didome. Têkîldarî aloziya aborî û geşedanên dawî yên herêmê aborînas û Rêveberê Navenda Iraqî ya Beşa Lêkolînên Siyasî Mihemed Hisên ji Ajansa Mezopotamya (MA) re nirxandin kir. 
 
'HIKÛMET DIKARE REFORMÊN BIÇÛK BIKIN' 
 
Hisên, anî ziman ku hikûmeta Iraqê aloziya heyî  dikare bi reformên biçûk çareser bike û wiha axivî: "Xwepêşandanên bajarên mezin ên Iraqê gelek bi bandor bûn. Ev yek bû sedema guhertina hikûmeta Iraqê û guhertina hewaya siyasî ya li Iraq ê. Her wiha pêşî li reformên siyasî û aborî vekir. Zehmete ku mirov ji niha ve bibêje ev xwepêşandan çiqas wê bibin sedema çareserkirina pirsgirêkên Iraqê û krîza aboriyê. Zehmete ku mirov bi giştî li rewşê temaşe bike. Lê rayedarên niha yên Iraqê dikarin ji bo çareserkirina pirsgirêkan hinek reformên biçûk bikin."
 
'EGER VÊ REWŞÊ DIRÊJ BIKIN, WÊ ZEHMETIYÊN WÊ ZÊDETIR BIBIN' 
 
Hisên, diyar kir ku eger rewşa heyî bi vî awayî bidome wê çareserkirin zehmet bibe û wiha bi lêv kir: "Rewşa Iraqê û ya Herêma Kurdistanê gihîştiye asteke wisa ku çareseriya wê zehmet e. Rewşa aborî ya her du hikûmetan jî gelek nebaşe. Ferqeke mezin di navbera dahat û xerçê de heye. Ger ev neyê çareserkirin wê rûxandineke mezin a giştî çêbibe. Ji bo vê divê mûçeyên karmendan kêm bikin, xercên herdu hikûmetan kêm bikin, xerca hêzên parastinê û ewlekariyê jî kêm bikin. Bêgûman ev dê bandoreke nebaş li rewşa jiyana xelkê herêmê bike. Lê neçarin ku  vê gavê jî biavêjin. Eger vê pirsgirêkê îsal çareser bikin, wê zehmetiyên wê kêmtir bibin. Ger dirêj bike jî, wê zehmetiyên wê zêdetir bibe."
 
'DIVÊ GAVÊN CIDÎ YÊN REFORMAN BÊN AVÊTIN'
 
Ji bo pirsgirêkên nelirêtiyê yên li Iraqê kûr û giran bûne jî Hisên, ev nirxandin kir: "Eger em bi çaveke bîrkarî li mijarê binêrin, Hikûmeta Federe ya Iraqê kêmî 3 mîlyar dolar mehane bidest dixe. Lê ya xerç dike, zêdeyî 6 milyar û nîv dolare. Herî kêm divê Hikûmeta Iraqê 6 mîlyar û nîv dolar bide  xurek û xerca karmendan. Li gorî agahiyên dawiyê dibe 25’ê vê mehê xwepêşandanên mezintir li Iraqê dest pê bikin. Piraniya pêşengên xwepêşandanên Bexda, Besra û Necefê di wê baweriyê de ne ku Hikûmeta Iraqê nikare reforman bike û ne jî hêviya wan heye hikûmeta Mistefa El-Kazimî tiştek ji bo wan bike. Lewma ne pêkane di nava du sal yan jî sê salan de were çareserkirin. Lê eger ji niha ve hinek reforman werin kirin, hinek qanûn werin destxistin ji bo pêşî li gendeliyê were girtin, were kêm kirin, lêpirsîn derbarê ew kesên gendelî dikin were vekirin ku ew malê giştî ji bo xwe bikartînin ji bo dewlemend kirina şîrketan, qacaxçî û hizbên siyasî. Dikare ji niha ve hinek gavên cidî yên reforman werin avêtin. Lê ev pirsgirêkên aborî, darayî û gendeliyê çende kûr bûye û reh berdaye, ne gengaze ku tu hikûmetek di nava 6 mehan an jî salek du salan de vê pirsgirêkê çareser bike. Ev ji bo Iraqê jî ji bo Herêma Kurdistanê jî derbas dibe. Pirsgirêk di encama gendelî, îhmalkariya nêzî 40 sal de ye. Pirsgirêk ji salên 1980’an ve destpê dike. Gelek pirsgirêkên Herêma Kurdistanê jî li gel  avabûna hikûmeta herêmê ve destpêkiriye." 
 
'NELIRÊTÎ LI IRAQÊ HATIYE BISAZÎKIRIN'
 
Hisên, da zanîn ku aloziya heyî ji hêla dezgehên hikûmetê ve tê bikaranîn û got ku divê di vê  mijarê de gavên girîng bên avêtin û wiha dirêjî da axaftina xwe: "Nelirêtiya heyî ji hêla hizbên siyasî, dezgehên hikûmetê, carna jî ji hêla  dadgehan ve tê bikaranîn. Ji bo berjewendiyên mafya û qacaxçiyan û nelirêtiya  li deriyên sînor tê kirin. Nelirêtî  îro li Iraqê hatiye bisazîkirin. Hêza siyasî ya wê heye, hêzên çekdarî yên xwe heye, berpirs, mamosteyên zanko, dadwerên wan hene. Li dijî vê têkoşîn dayîn ewqas  hêsan nîne. Lê ji derveyî têkoşîna bi neleritiyê re tu rêyeke din a çareseriyê nîne. Divê gavên wisa bên avêtin ku gelê Kurd û yê Iraqê bikaribin tebikoşin."
 
'DANÛSTANDINA HERÊMÊ KÊM BÛYE'
 
Hisên, anî ziman ku li başûr danûstandinên ji derveyî welat kêm bûne û wiha got: "Rewşa aborî li Iraqê û Kurdistanê gelek xirabe. Hikûmet nikare meaşê karmendan bide, derfetên kar pir  kêmin, piraniya projeyên bazirganî yên mezin û biçûk di rewşeke xirab de ne. Encax dikarin kirêya ofîs û cihên xwe yên kar dabîn bikin. Her ku  diçe pêwîstiyên sereke yên jiyanî biha dibe. Li aliyekî pêwîstiyên jiyanê yên rojane biha dibin, aliyeke din  jî hêvî û baweriya civakê her diçe kêm dike. Ji  ber vê tê gotin kirin ku xwepêşandanên mezin piştî 25’ê Cotmehê rû bidin. Îhtîmaleke ev  pêla xwepêşandanê derbasê Kurdistanê jî bibe. Ji ber pirsgirêkên niha li Iraqê hene, biqasî wê û zêdetir jî li Silêmanî û Hewlêr jî heye. Ji ber Iraq dahata xwe ya sereke ji neftê digire, kêmbûna berhemanîna neftê û daketina nirxê wê bandoreke gelek xirab li aboriyê kiriye. Pêş meha 3 ya îsal bermîleke neftê dikir 60 dolar, piştre daket jêr 20 dolar, niha jî nêzî 41-42 dolarî. Hem nirxê neftê li Iraqê gelek daketiye, hem jî berhemanîna wê kêm bûye."
 
'IRAQ DI MIJARA ABORIYÊ DE ŞOKA DUYEMÎN JIYAN DIKE'
 
Hisên, dest nîşan kir ku hikûmeta Iraqê ber bi têkçûyinê ve diçe û wiha bi dawî kir: "Ji serê sala 2020’an ve Iraq û Herêma Kurdistanê 5 mîlyon bermîl neft berhem bi dest xist. Ji vê zêdeyî 4 mîlyon bermîl ji bo bazarên derve hinarde kiriye. Niha rêjeya berhemanîna neftê rojane nêzîkê 3 mîlyon û 800-900 hezar e. Ango hem berhemanîn kêm kiriye, hem nirx hem jî hinardekirin. Ev jî tê wê wateyê dahata Iraqê kêm kiriye. Iraq di mijara aboriyê de şoka duyemîn dije.  Hem liv û tevgera aborî ya civakê di nava bazar de kêm kiriye, hem jî dahata hikûmetê kêm bûye."
 
MA / Zeynep Dûrgût
 

Sernavên din

15/07/2025
16:34 TTB’ê têkildarî pêvajoyê 4 daxwazên lezgîn kir
16:12 Îsraîlê Bekaa bombebaran kir
15:22 Li Zozanên Keprê hevdîtina ‘Civaka Demokratîk’
14:19 Şamê li Suwêdayê agirbest ragihand
14:01 Têkildarî êrişa li ser malbata ku muzîka kurdî guhdar kir doza vekirina Lêkolîna Meclisê
13:58 Rêberê rûhanî yê Durzan: Daxuyaniya ku li ser navê me hatiye dayîn îradeya me temsîl nake
13:09 Li Amedê zarokek ji ber tundiyê jiyana xwe ji dest da
12:51 Li Sûdanê di êrişa li ser gundekî de 48 kes hatin kuştin
12:46 Êrişa li ser malbata ku muzîka kurdî guhdar kir hat şermezarkirin
12:19 Îsraîlê ji hewayê ve êriş bir ser Siwêdayê
11:58 Fransa amadekariya leşkeriya dilxwazî dike
11:43 Agirên li Manîsa û Balikesîrê hatin tefandin
11:27 DEM Partî bi rojeva merasîma dîrokî civiya
11:25 Siyasetmedarê Swîsreyî Pagani: Ji bo pêvajoyê divê raya navneteweyî berpirsiyariyê li xwe bigire
11:13 Hêzên Şamê ketin nava Siwêdayê
10:59 Ji RTUK'ê sedema cezayan: Ewlehî û pergala cemaweriyê
10:40 Li Semsûrê agir bi daristanê ket
10:38 Kaya yê ku ji ber guhdarîkirina stranên Kurdî hatibû derbkirin: Polîsan ji me re got 'hûn terorîst in'
10:33 MA'yê xwe gihand dîmenên ku dema amûrên tibbî yên nexweşxaneyê tên dizîn
10:17 69 kes hatin binçavkirin
10:10 SOLDEP, dê Komîsyona Aştî û Demokrasiyê ava bike
09:29 Behsa hevdîtina bi PJAK'ê re kir: Azadî bi yekîtiya Neteweyî gengaz e
09:27 Mizrakê ku merasîmê şopand: Divê sererastkirinên qanûnî demildest bên pêkanîn
09:24 Ekolojîst: Ji bo rawestandina qirkirina xwezayê ev pêvajo firsend e
09:23 Nagehan Avçîl a OHD'î: Esasgirtina 'mafê hêviyê' dê tevkariyê li pêvajoyê bike
09:22 Hiqûqnas Margaret Owen: Divê Ocalan azad be
09:16 Daxwaza girtiyê nexweş a guhertina qawişê ji ber ‘nûnertî kiriye' hat astengkirin
09:13 Dixwazin sembola bîra civakî Newala Qesaba bi betonê binixumînin
09:13 Daxuyaniya Barrack, planên DYA, Îngilistan û Îsraîlê yên Rojhilata Navînê deşîfre dike
09:05 Tevî îtirazan jî li qada sîtê înşeata pîşesaziyê didome
09:00 ROJEVA 15'Ê TÎRMEHA 2025'AN
14/07/2025
18:09 Şandeya Îmraliyê dê bi Wezîrê Dadê re hevdîtinê bike
16:56 Şandeya Îmraliyê ya DEM Partiyê têkildarî ‘nîşeyên hevdîtinê’ daxuyanî da
16:28 DBP: Divê polîsên ji ber guhdarîkirina stranên Kurdî malbat derb kirin ji kar bên avêtin
16:07 Kongra Star: Temînata Sûriyeyê nenavendîbûna demokratîk e
15:50 Navenda Metroyê: Di 6 mehan de 110 kes hatin binçavkirin
15:49 Ahmet Ozer ji dosyaya ‘lihevkirina bajar’ tehliye bû
14:41 Polîsan 3 kes ji ber stranên Kurdî derb kir, dozger jî xwest bên girtin
14:32 MEBYA-DER’ê li Şirnexê rêveberiya nû hilbijart
14:21 Xwebûn bi manşeta “Destpêka pêvajoya nû” derket
13:27 595 hezar ciwanan bi hêviya perwerde û peydakirina kar koç kirine
13:08 HSD’ê ji bo Siwêdayê banga agirbestê kir
12:59 Rojnamegerê tedawiya penceşêrê dibû jiyana xwe ji dest da
12:53 Şebnem Korur Fîncanci: Divê rêxistinên civaka sivîl jî beşdarî komîsyonê bibin
12:14 PDK û YNK dê îro bicivin
11:50 Tazmînata ji bo leşkerê hatibû kuştin ji malbatên HPG’iyan xwestin
11:27 Palestine Action li Ingilistanê hate qedexekirin: Yasayeke neheq hate derxistin
11:08 Li gundên Cilbya û Bilikayê rojane 270 tonê daran tên birîn
10:39 SOHR: Li Suweydayê 37 kes hatin kuştin
10:36 Li Endonezyayê bi pileya 6.7’ê erdhej çêbû
10:26 DBP, DEVA, SAADET: Divê pêvajoya avakirina komîsyonê û gavên hiqûqî neyê dirêjkirin
09:51 Şewata li Îzmîrê gihîşte rê
09:48 Welatiyên Wanê bangî dewletê kirin: Em ne gotin lê fermiyetê dixwazin
09:45 Li Pirsûsê birîndar bû, di têkoşîna edaletê de hate girtin
09:00 Dîroka hevdîtinê ya Şandeya Îmraliyê ya bi Ozel û Bahçelî re diyar bû
09:00 ROJEVA 14’Ê TÎRMEHA 2025’AN
08:34 Di hevdîtina ‘Civaka Demokratîk’ de li pêşniyarên gel guhdarî kirin
08:34 Şaredarê Şîleyê hate girtin
13/07/2025
21:39 Rêveberiya Xweser têkildarî hevdîtinên bi Şamê re daxuyanî da
21:26 Alçîçek li warê xwe Amedê bi coş hate pêşwazîkirin
17:12 Berxwedana li Hesendînê ya li dijî madenê didome
16:45 Kesên di Komkujiya Pirsûsê de hatin qetilirin dê bên bibîranîn
16:40 Spanyayê Ahmet Dîkmen girt: Xetereya vegerandina li Tirkiyeyê heye
16:39 ‘Elewî û Kurdan li dijî înkarê li ber xwe dan’
16:18 Kesên di Komkujiya Zîlanê de hatin qetilkirin bi bîr anîn
16:10 Li Balikesîrê şewat derket
16:05 Li Zozana Tiloranê hevdîtina ‘Civaka Demokratîk’
15:50 Mala Muze û Çandê ya Qazî Mihemed hate vekirin
15:36 AATUHAY-DER’ê kongreya xwe li dar xist
14:59 Çelîk têkildarî gotinên Erdogan daxuyanî da
14:51 Hevşaredarên Tetwanê: Dê xebatên me yên ji bo çanda Kurdî bidomin
14:40 ‘Em ji nexşerêya birêz Ocalan bawer in’
14:27 Serokê Baroya Agiriyê: Divê êdî dewlet berpirsyartiyê li xwe bigire
14:04 Li Gimgimê aşûre hate belavkirin
13:55 Di şewata Enqereyê de yek jê pitik 3 kes mirin
13:51 Ji bo Komkujiya Zîlanê banga hevrûbûnê
13:45 Medyaya Îranê: Pezeşkiyan di êrişa Îsraîlê de birîndar bû
13:04 Gulistan Kiliç Koçyîgît: Avakirina aştiyê peywira me tevan e
12:42 Du zarokên wê tev li PKK’ê bûn: Barekî giran li ser milê me hemûyan e
12:32 Zwanenberg piştgirî da Ocalan
12:02 ‘Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk’ li Êlihê ji 25 hezar kesan re hate vegotin
11:49 Welatiyên Amedî: Em azadî û wekheviyê dixwazin
11:29 Şahidên berxwedana 14’ê Tîrmehê: Ruhê wê demê ev em gihandin vê rojê
11:02 Jin ji bo yekitiya neteweyî têdikoşin: Hedef kongreya neteweyî ye
10:39 Birayê xwe Alî Çîçek vegot: Digot ‘Em ê bi ser kevin’
10:22 Hejmara 124’an a kovara Jinê derket
10:18 Li Şirnexê tacîza zayendî li zaroka 13 salî hate kirin
10:06 Parastvanên mafan ên envanterên çekan radestî wan hatine kirin dê raporê amade bikin
09:52 Hevserokê Giştî yê ÎHD’ê: Êdî tu hincetên dewletê neman
09:37 Mihrîcana Tetwanê di roja 16’an de bi dawî bû
09:30 Dayika 12 salan piştre keça xwe di merasîmê de dît: Em aştiyê dixwazin
09:20 TJA bi boneya pêvajoyê bi jinên Tirkmen re civiya
09:12 Hat îdiakirin ku cerdevanan dest danîne ser erdê gundiyan
09:02 Wekîlên DEM Partiyê: Divê Meclis di çareseriyê de bi roleke çalak rabe
09:01 Li Besta û Biligayê dîmenên talankirina daristanan
09:00 ROJEVA 13’Ê TÎRMEHA 2025’AN
12/07/2025
18:17 Şara û Aliyev hevdîtin pêk anîn
17:38 2 girtî serbest hatin berdan
17:31 Tirkiyeyê bejahiya Amêdiyê bombeberan kir
16:44 Panela Komkujiya Zîlanê: Armanc înkar û qirkirin bû