ANKARA – Özellikle 1980 sonrası her hükümet kabinesinde devlete yakın Kürt vekillere bakanlık verilmesi alışkanlığı Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi ile sona erdi. Erdoğan kabinesi Kürtsüz bakan oluşumu ile İsmet İnönü kabinelerine döndü. 

 

2002 yılından beri iktidarda olan AKP’nin oluşturduğu bütün kabinelerde bir şekilde AKP’li Kürt vekillere yer verildi. Ancak sistem değişikliği ile birlikte kısa süre önce açıklanan yeni kabinede hiçbir bölge milletvekiline yer verilmedi. Antep Milletvekili seçilen Adalet Bakanı Abdulhamit Gül’ün dışında bölge illerinde herhangi bir isim kabinede yer almadı. Oysa Abdullah Gül ile 2002 yılında başlayan AKP hükümetlerinde de Abdulkadir Aksu (Diyarbakır), Hüseyin Çelik (Van), Mehdi Eker (Diyarbakır), Cevdet Yılmaz (Bingöl), Mehmet Şimşek (Batman) gibi Kürt milletvekilleri bir şekilde kabinelerde yer aldı. 

 

İNÖNÜ KABİNELERİNDE KÜRT YOK 

 

Erdoğan’ın son açıkladığı Kürtsüz kabine İsmet İnönü’nün 1923 yılında başlayan ve 1937 yılına kadar süren 8 hükümet kabinesine benziyor. İnönü kabinelerinde, Bosna Hersek, Selanik, Lazistan bölge nüfuslarına kayıtlı vekiller yer alırken, herhangi bir bölge milletvekili yer almadı. Kürtlere yer verilmeyen İsmet İnönü kabinelerinde, 1935 yılından sonra yapılan seçimlerde Makedonya kökenli Kazım Özalp Van milletvekili seçildi ve 1939 yılına kadar Milli Savunma Bakanı olarak görev yaptı.  

 

ATATÜRK ERZURUM VEKİLLERİNİ KABİNEYE ALDI 

 

Oysa 1921 yılında Mustafa Kemal başkanlığında oluşan ilk İcra Vekilleri Heyetinde Erzurum’dan Celalletin Arif Bey ile Erzurum nüfusuna kayıtlı ancak Tokat’tan vekil seçilen Refet Bey gibi isimler yer alıyordu. 1937-39 yılları arasında Celal Bayar başkanlığında kurulan 9 ve 10’uncu hükümet kabinelerinde Erzincan’dan Safet Arıkan yer aldı. 1939-1942 yılları arasında kurulan Refik Saydam hükümetlerinde ise yine Erzurum vekilli Ahmet Fikri Tüzer kabinede görevlendirildi. Tüzer daha sonra 1942-43 yılları arasında kurulan Şükrü Saraçoğlu kabinesinde de yer aldı. 1946-47 yılları arasında kurulan Recep Peker hükümetinde ilk kez Diyarbakır’dan Cavit Ekin ekonomi bakanı olarak görevlendirildi. 1950-60 yılları arasında Adnan Menderes başkanlığında kurulan 5 kabinede Ağrılı ancak İstanbul’dan milletvekili seçilen Hüseyin Celal Yardımcı, Karslı Nedim Ökmen gibi isimler bakan yapıldı. 

 

İNÖNÜ DARBEDEN SONRA KÜRTLERİ HATIRLADI

 

Askeri müdahale sonrasında kurulan 24’üncü Cemal Gürsel kabinesinde de Diyadin nüfusuna kayıtlı ancak bölge ile bağları kopmuş olan Daniş Koper dışında herhangi bir isim yer almadı. Buna karşılık kabinede Bursa nüfusuna kayıtlı 5 isim yer aldı. 25’inci Gürsel Hükümetinde de Mardinli Kemal Türkoğlu, Hozatlı Ekrem Tüzemen bakanlık görevinde bulundu. İsmet İnönü’nün darbeden sonra 1961-62 yılları arasında kurduğu 26’ncı hükümet kabinesinde ilk kez bölge vekillerinden Kamran Evliyaoğlu Kültür Bakanlığı görevine getirildi. İnönü’nün 27’nci hükümet kabinesinde Diyarbakır Milletvekilleri Yusuf Azizoğlu, Vefik Pirinçioğlu, Van Milletvekili Ferit Melen, İnönü’nün 28’inci hükümet kabinesinde Diyarbakır Vekillerinden Vefik Pirinççioğlu, Ferit Alpiskender (daha sonra Tekirdağ vekilliği yaptı) Malatya Milletvekili Malik Yolaç gibi isimler yer aldı. 

 

29’uncu hükümet kabinesinde Antep Milletvekili Mithat San Ulaştırma Bakanı, Diyarbakır vekili olarak Recai İskenderoğlu İmar ve İskan Bakanı olarak görev yaptı. 

 

60 SONRASI KÜRT BAKANLARDA ARTIŞ

 

Süleyman Demirel’in 1965-71 yılları arasında Başbakanlık yaptığı 30, 31 ve 32’nci hükümetlerden Antep’ten Mehmet Kamil Ocak, Kars’tan Bahri Dağdaş, Bitlis’ten Refet Sezgin gibi isimler bakan olarak görevlendirildi. 33 ve 34’üncü Nihat Erim hükümeti, Ferit Melen yeniden bakan yapıldı. 35’inci Ferit Melen hükümetinde ise bölge illerinden herhangi bir bakan görevlendirilmedi. 36’ncı Ecevit Hükümetinde Mardin’den Fehim Adak, Diyarbakır’dan Selahattin Cizrelioğlu, Malatya’dan Korkut Özal, Kars’tan Orhan Birgit gibi bölge vekilleri Bakan olarak görevlendirildi. 38’inci Sadi Irmak hükümetinde ilk kez Hakkari nüfusuna kayıtlı biri bakan oldu. Van Milletvekili Hakkarili Mehmet Salih Yıldız devlet bakanı oldu. 40’ıncı hükümette Batman Milletvekili Abdulkerim Zilan bakan yapılırken, 41’inci Demirel Hükümetinde Urfa Milletvekili Necmettin Cevheri Adalet Bakanlığı gibi bir göreve getirildi. 42’nci Ecevit hükümeti ile Diyarbakır Milletvekili Hikmet Çetin’in bakanlık dönemi başlamış oldu. Yine Diyarbakır’dan Ali Rıza Septioğlu kabineye girdi. 

 

 

KÜRTLERE BASKI DA KÜRT BAKAN SAYISI DA ARTTI

 

1980 sonrası darbecilerin Bülent Ulusu Başbakanlığında kurduğu 44’üncü Hükümette bile Malatya’dan Turgut Özal, Bitlis’ten Cevdet Menteş gibi isimler kabineye alındı. Daha sonra başlayan Özal hükümetlerinde Mardin’den Necdet Eldem, Malatya’dan Hüsnü Doğan, Bitlis’ten Kamran İnan, Diyarbakır’dan Abdulkadir Aksu gibi isimler kabinede görev aldı. 90’lı yıllardaki 50, 51, 52’nci Tansu Çiller hükümetlerinde Hikmet Çetin, Necmettin Cevheri, Mehmet Gülcegün, Mehmet Kahraman, Azimet Köylüoğlu, Ziya Halis, Salih Sümer, Adnan Ekmen, Mehmet Sevigen, Salim Ensarioğlu gibi çok sayıda bölge milletvekili ve Kürt milletvekili kabinede yer aldı. 

 

KÜRTLER KRİTİK GÖREVLERDE YOK

 

Cumhuriyet tarihi boyunca Ziya Halis, Adnan Ekmen dışında kalan Kürt bakanların tamamı özel olarak belirlendi. Uzun yıllar kabinelerde yer alan Ferit Melen aynı zamanda Cumhuriyet Senatosu ve Kuvayi Milliye üyeliğini yapıyordu. Tamamı devlet politikasına göre hareket etmelerine rağmen, Kürt Bakanlar kritik görevlere getirilmedi. İçişleri, Dışişleri, Milli Savunma gibi bakanlıklarda Kürt bakanlara yok denecek kadar az görev verildi. Abdulkadir Aksu ve Hikmet Çetin gibi isimler İçişleri Bakanlığı yaptıkları dönemde de Kürtlere yönelik yoğun baskılar uygulandı. 

 

MA / Kenan Kırkaya