Yanık kokulu çerçeve: Üç yürek, üç fidan, üç güzel insan

img
İSTANBUL - Her iki kardeşini 33 yaşında, Suruç Katliamı’nda ise babasını kaybeden Dilek Şeker, evinin duvarında asılı olan “Üç yürek, üç fidan, üç güzel insan” fotoğrafıyla ve yanık kokusuyla yaşam mücadelesi veriyor. 
 
“Ben şimdiye kadar yürek acısına kulaktan şifa verildiğini hiç duymadım” der Anton P. Çehov. Yazdığı hikayeleriyle dünya çapında ün salmış bir düşünürün bu cümlesi, acının yüreğin derinliklerinde hissedilmesine işaret ediyor. Tıpkı İstanbul Gazi Mahallesi’ndeki bir evin duvarında “Üç yürek, üç fidan, üç güzel insan” yazıldığı, baba ve 2 oğlunun fotoğraflarının bir çerçeveye sığdırılmayacak Şeker ailesinin acı hikayesi gibi. Çerçevede baba ve 2 oğlunun yaşamını yitirdiği tarih ve mekanlar görüldüğünde, aslında acı dile gelmiş oluyor. Duvara asılı çerçevenin yaşanmışlığı dile geldiğinde ise dört çıta arasına sığmayan Şeker ailesinin yürekleri yakan acı hikayesi daha da görünüyor oluyor. 
 
KOÇGİRİ’DEN GAZİ’YE
 
Şeker ailesinin hikayesi Sivas Koçgiri’de başlar. Daha çok küçük yaşlarda babasını kaybeden İsmet Şeker’e dedesi bakar. Çocukluk yıllarını Koçgiri’de geçiren Şeker, ekonomik sıkıntılardan dolayı gençlik yıllarında Gazi Mahallesi’ne taşınır. İnşaatlarda çalışıp yaşam mücadelesine atılır. Görücü usulü ile amcakızı Zahide Şeker’le evlenen İsmet Şeker, mutlu bir evlilik kurar. Mutlu evliliklerinden Şeker çiftinin sırasıyla Dilek, Mustafa Can, Yusuf ve Yağmur adında 4 çocuğu olur. Şeker çiftinin büyük emeklerle okula gönderdiği çocukları lise ve ortaokuldan sonra okulu bırakır. Ebeveynlerin bütün ısrarlarına rağmen okulu bırakan çocuklar, daha çok küçük yaşlarda hayat mücadelesine atılırlar. 
 
YUSUF’U ARAYIŞ
 
Kardeşlerden Yusuf bir firmada müdür olarak çalıştığı 2013 yılında İstanbul'da yasal bir açıklamaya katıldığı gerekçesiyle tutuklanarak Silivri Kapalı Cezaevi’ne götürülür. Yusuf, 1 yıl tutukluluğunun ardından serbest kalır. Cezaevinden tahliye olan Yusuf, tekrardan eski işinde müdür olarak çalışmaya devam eder. Bir gün aniden kaybolur Yusuf. “Yusuf birkaç ay çalıştıktan sonra küçükken olduğu gibi aniden kayboldu. Birde bize pek benzemez; mavi gözlü sarışın gül gibi çocuk kaybolunca annemin hastalıkları daha da artmaya başladı” diyor abla Dilek Şeker. Yusuf’un kaybolması Şeker ailesinin acı, arayış ve mücadele hikayesine dönüşür. 
 
KOBANÊ’NİN ÖZGÜRLEŞTİĞİ GÜN YAŞAMINI YİTİRDİ
 
Yusuf’un Kobanê’de olduğu yönünde duyum alan ağabeyi Mustafa Can, DAİŞ saldırılarının yoğunlaştığı 2015’te Kobanê’nin yolunu tutar. 2015 Ocak ayında Kobanê’ye geçen Mustafa Can, bir yandan kardeşi Yusuf’u ararken, diğer yandan insanlık düşmanı DAİŞ karşısında savaşmak için YPG'ye katılır. Bir gün Mustafa'nın kendisini aradığını ve bütün arayışlarına rağmen Yusuf’u bulamadığını kendisine aktardığını belirten abla Dilek, Mustafa’nın Kobanê’nin DAİŞ’ten özgürleştiği zılgıt ve halayların çekildiği gün olan 27 Ocak 2015’te yaşamını yitirdiğini söyledi. 
 
Abla Dilek, “Bir kurşun koskocaman bir yiğidi öldürmüştü. Çok güçlüydü inanamadım” sözleriyle açıklıyor Mustafa’nın yaşamını yitirdiği haberini. 33 yaşında yaşamını yitiren Mustafa Can, Gazi Mezarlığı’ndaki defnedildiği mezar taşına “Hevalê Şiyar sen rahat uyu. Sen şehit düştüğün gün Kobanê özgürleşti (Yoldaşların…)” yazılır. 
 
OĞLUNUN ÖLÜM HABERİNE DAYANAMADI
 
Mustafa’nın yaşamının yitirmesinin ardından fenalaşan anne Şeker, 6 ay yoğun bakımda kaldıktan sonra 18 Haziran 2015’de yaşamını yitirir. Eşini ve bir oğlunun kaybından dolayı İsmet Şeker, bir anda çöker ve saçlarının her teline aklar düşer. Mustafa’nın ölümünden sonra baba Şeker’in Yusuf’u arama girişiminin aralıksız devam ettiğini söyleyen kızı Dilek Şeker, babasının arayışını “Bir oğlumu koydum toprağa, hiç olmazsa Yusuf’u göreyim diye çalmadığı kapı, bakmadığı ağacın ve taşın altı kalmadı” sözleriyle aktarıyor. 
 
‘ŞEHİT DÜŞTÜĞÜ YERE HASTANE YAPACAĞIM’
 
Yusuf’u bulma umudu ve Mustafa’nın yaşamını yitirdiği Kobanê’ye gitmek için her yere haber salan baba Şeker, Kobanê’deki çocuklara oyuncak götürme kampanyası yürüten SGDF’li gençler ile irtibata geçer. Ayağındaki yırtık ayakkabıya rağmen Kobanê’deki çocuklar için 5 çift ayakkabı alan baba Şeker, kampanyaya, “Hiç olmazsa Mustafa’nın şehit düştüğü yerde yapılacak olan bir hastanenin bir tuğlasında katkım olur. Oğlumun şehit düştüğü yere bir hastane yapacağım ve ismini Mustafa’nın ismini vereceğim” diyerek dahil olur. 
 
MAVİ GÖZLERE SON BİR BAKIŞ
 
Bütün ısrarlarına rağmen direniş, umut ve düş yolcusu olan baba Şeker ve kızı Dilek arasında o gün gerçekleşecek diyalog şöyle olur: “Onları Kadıköy’e götürdük. Gömleğini, pantolonunu ben ütüledim. 'Baba gitme. Orası savaş ülkesi bir bomba atarlar, gözaltına alırlar' dedim. 'Hayır, kızım bize izin verdiler, biz izinli gidiyoruz. Bak cebimde pasaportum bile var. Zaten orada kimliklerimizi alacaklar. Sende bir annesin, senin çocuğunun ayağına bir taş değse yüreğin sızlamaz mı?' dedi. Bütün sülale önüne geçip gitme dedik ama durduramadık. Çünkü evladını arıyordu, yüreği yanıyordu. Son bir kez onun mavi gözlerine bakmak istiyordu.” 
 
ÇOK SEVDİĞİ AĞACIN DİBİNDE...
 
Kobanê yolcusu olan düş yolcuları Suruç’ta bulunan Amara Kültür Merkezi’nde açıklama yaparken, DAİŞ’in canlı bomba saldırısı sonucunda 33 kişi yaşamını yitirir. 33 düş yolcularından biri olan İsmet Şeker, çok sevdiği Amara Kültür Merkezi ve bahçesinde bulunan ağacın dibinde yaşamını yitirenler arasında olur. Kültür Merkezi’nde bulanan ağacı telefon görüşmelerinde her seferinde anlattığını söyleyen kızı Dilek, “Babam Amara’ya giderken Yusuf’u bulacağım diye çok umutlu ve mutluydu. Amara Kültür Merkezini çok beğenmişti, anlata anlata bitiremiyordu. ‘O kadar güzel yapmışlardı ki; keşke hep burada kalabilsem’ diyordu. Amara’daki ağacı çok sevmişti. ‘Ne kadar güzel bir ağaç, burada uyuyacağım’ diyordu. Ve o ağacın dibinde de uyudu" diyor, boğazında düğümlenen kelimelerle. 
 
‘EVİM YANIK KOKUYOR’
 
DAİŞ saldırısı yüzünden baba Şeker’in eşi Zahide'nin “İsmet ben bulamadım ama sen oğlumu bul” vasiyeti yarım kalmış olacaktı. Eşinin kırkı çıkmadan yola çıkan baba Şeker, eşinin yaşamının yitirmesinin üzerinden 33 gün geçtikten sonra 33 düş yolcusu ile birlikte sonsuzluğa uğurlanır. Patlamanın olduğu gün kızı Dilek Şeker, duygularını şöyle anlatıyor: “İki karakolun arasında cayır cayır yaktılar hepsini. Öyle bir yaktılar ki; 5 senedir benim evim yanık kokuyor. Öyle bir yaktılar ki ellerim halen duman kokuyor. Kavurucu 20 Temmuz’da o gün fırtına kopsun istiyoruz. Amara Kültür Merkezi nehir olsun istiyoruz. Ama öyle sıcak öyle yanık kokusu kokuyor her taraf o gün…”
 
BABA ŞEKER’İN VASİYETİ
 
Anne, kardeş ve babasını kaybeden Dilek Şeker, yaşanan acılardan dolayı psikolojik destek almaya başlar. Suruç aileleri ile birlikte adalet arayışından hiç vazgeçmeyen Şeker, babasının kendisine bıraktığı, “Bir parmağı da olsa, bir saç teli bile olsa Yusuf’u benim yanıma göm” vasiyetinden bihaber yaşam mücadelesine devam eder. 5 yıl sonra 2020 Temmuz ayının başında Dilek Şeker, Yusuf’un Dersim’de çıkan bir çatışmada yaşamını yitirdiğini ve Malatya Adli Tıp Kurumu’nda (ATK) olduğuna dair bir telefon alır.  
 
‘YUSUF’UN VÜCUDA YANMIŞTI’
 
Uzun yıllardır kardeşi Yusuf’u teşhis etmek için yanında fotoğrafıyla Malatya ATK’ye giden Dilek Şeker, “Babam, Mustafa’m gibi Yusuf’unda vücudu çok yanmıştı. Yanık yüzüne rağmen ilk gördüğüm gibi tanıdım. O kadar özlemişim ki; korkudan dokunamadım” dedi. 
 
BABASININ MEZARINA DEFNEDİLDİ
 
Abisi Mustafa Can gibi 33 yaşında yaşamını yitiren Yusuf, 33 düş yolcusu babası İsmet Şeker’in vasiyeti üzerine 7 Temmuz’da Gazi Mezarlığı’nda bulunan babasının “Hiçbir düş yarım kalmayacak” yazılı mezarı açılarak, yanına defnedilir. 
 
ELLERİMDE YANIK KOKUSUYLA KALDIM
 
Kardeşlerinin ellerine kına yakmak isterken, ellerinde yanık kokusuyla kaldığını söyleyen Dilek Şeker, “Koskocaman bir aile sofrasında iki kişi kaldık. Bu çok ağır bir acı… Çok büyük bir öfke” diyerek, duygularını dile getiriyor.  
 
DUVARDA ASILAN ÇERÇEVE KİMİN ESERİ?
 
Şeker ailesinin çerçeveye sığmayan hikayesi, Pablo Picasso tarafından 1837’de yapılan ve Nazi Almanyası’nın Guernica şehrini bombardımanını anlatan Guernica eseri gibi. Alman bir subayın Picasso’ya “Bunu tabloyu siz mi yaptınız” sorusu üzerine Picasso, “Hayır bunu siz yaptınız” demişti. 
 
Peki, Şeker ailesinin acı hikayesini “Kimse yanlış anlamasın bu bir film değil, bu bizim ailenin acı hikayesi” diyerek dile getiren Dilek Şeker’in evinin duvarında asılı duran çerçeve kimin eseri? 
 
MA / Naci Kaya

Diğer başlıklar

13:31 İran’da esnafların eylemine öğrencilerde de dahil oldu
13:17 Suriye’de saldırılar devam ediyor
13:05 Mahkemeden CHP İstanbul Kongresi kararı
12:19 Savcı da avukatlar da Ayşe Gökkan'ın tahliyesini istedi, mahkeme reddetti
12:12 Kürt Dil Kurumları'ndan 'Umut ve Özgürlük' mitingine katılım çağrısı GÜNCELLENİYOR
11:45 Sigaraya 'yeni yıl' zammı
11:37 AYM, 'tek zarfta birden fazla mektup' engellini haklı buldu
11:27 TÜİK işgücü istatistikleri açıklandı: İşsizlik yükselirken çalışma süreleri arttı
10:54 Abdullah Öcalan'dan Türkiye'ye Suriye çağrısı: Kolaylaştırıcı ve yapıcı rol üstlenin
10:45 'Özgürlük yasaları pazarlık ya da jest aracı değildir'
09:58 HTŞ, son bir yılda binlerce Alevi'yi katletti
09:42 Rüya Kurtuluş: 2026 kadınlar için mücadele yılı olacak
09:26 Ankara ve İstanbul'da DAİŞ operasyonu
09:23 İmralı Heyeti üyesi Erol: ‘Barış Yasası’ yeni bir Türk-Kürt yüzyılının önünü açacak
09:17 Bayındır: Öcalan, çağrısıyla 1 yıla bir tarihi sığdırdı
09:08 Endemik tür zengini Zap, HES ve kum ocakları tehdidi altında
09:07 2025'te siyasetin gündemine 'süreç' damgasını vurdu
09:00 30 ARALIK 2025 GÜNDEMİ
08:59 Yenişafak'tan saldırıya kılıf
08:49 İzBB eski Başkanı Soyer tutuklandı
29/12/2025
23:39 Lazkiye’de Alevilere saldırılar devam ediyor
23:14 Bursa'da iş cinayeti
23:12 Trump’tan Türkiye'nin Gazze’ye asker göndermesine 'iyi' yorumu
22:45 10 yılda yalnızca 4 akademisyen göreve iade edildi!
21:25 Riha ve Dîlok’ta 4 Ocak mitingi çalışmaları sürüyor
20:48 Denizli'de kadınlardan eylem: Direneceğiz
20:34 Abdullah Öcalan’ın yeni yıl mesajı yayınlanacak
19:50 8 kentte kar tatili
19:40 Avukattan çocuğa darp, aileye ‘istihbarat' tehdidi
19:32 Şam’a bağlı güçler Tişrîn Barajı’na saldırdı
19:30 Koma Amed'in Ankara konserinin bilet satışı başladı
19:21 Ukrayna’dan Putin’in konutuna saldırı
18:46 Hamas Ebu Ubeyde’nin öldüğünü doğruladı
18:43 Gazze’de soğuktan 25 kişi yaşamını yitirdi
18:41 Herran'da 3 çocuğun cenazesine ulaşıldı
18:00 Zelenski: 50 yıllık güvenlik istiyoruz
17:57 Mêrdîn ve Mersin'de 'Umut ve Özgürlük' mitingine katılım çağrısı
17:56 Gazeteci Aykol 14 Ekim'den bu yana yoğun bakımda
17:50 Çin’den Tayvan çevresinde tatbikat: Tayvan Ordusu alarmda
17:47 Manisa'da bir kadın katledildi
17:27 Kar yağışına rağmen 4 Ocak çağrısı: Sessiz kalırsak özgürlük gecikir
17:19 Gazeteci Altaylı hakkında tahliye kararı
17:14 Elif Kumal’dan 2 gündür haber yok
16:58 Emekliler 'insanca yaşam' talebiyle yürüdü
16:54 3 kentte tutsaklara yeni yıl kartı gönderildi
16:46 Yalova’da çatışma: 3 polis ve 6 DAİŞ’li yaşamını yitirdi, 9 yaralı
16:25 Colemêrg-Şirnex Karayolu ulaşıma kapandı
16:18 5 yıl sonra karın düştüğü Cizîr'den kareler
16:17 Wan’da cadde ve sokakları halk temizledi
16:03 Cizîr'den 'Umut ve Özgürlük" mitingi çağrısı
15:50 Sulama kanalına düşen araçta 4 kişi kayboldu
15:43 Narin Güran davası: Yargıtay anne, ağabey ve amcanın cezasını onadı
15:19 Tahran'daki eylemlere saldırı: Çok sayıda gözaltı
15:12 Bakırhan: DAİŞ’e karşı ortak tutum sergilenmeli
15:01 Free Web Turkey 2025 İnternet Raporu: Kürt basını hedefte
14:59 Devlet hastanesinde güvenlikten saldırı iddiası: Gözümü kaybedebilirdim
14:55 Kürdistan kara teslim: 502 köy yolu ulaşıma kapandı
14:53 SAMER’den rapor: Amed’de uyuşturucu kullanım yaşı 5-11’e düştü
14:30 Serhatlı seçilmişlerden miting çağrısı: Abdullah Öcalan’ın fiziki özgürlüğü şarttır
14:08 Selçuk Kozağaçlı’nın durumuna ilişkin açıklama
14:01 Karayollarının işini de belediye yaptı: Yollar temizlendi
13:45 Mêrdîn ve Şirnex’te yollar kapandı: Öğrenciler mahsur kaldı
13:33 İran’da ekonomik kriz: Halk sokağa çıktı
12:28 DAİŞ operasyonunda 3 polis yaşamını yitirdi
11:45 Amed BB Kadın Politikaları Daire Başkanlığı faaliyet raporunu açıkladı
11:43 Amed’de eğitime ara verildi
11:22 Suriye Êzidîler Birliği, Alevilere yönelik saldırıları kınadı
11:06 Yolava’daki DAİŞ operasyonuna yayın yasağı
10:46 Tarihi surlarda kartpostallık görüntüler
10:43 Özerk Yönetim ile Şam görüşmesi ertelendi
10:01 Dêrsim'de tamamlanan GES mühürlendi, köylüler projenin iptalini istedi
09:26 Abdullah Öcalan'ın avukatı: Çözümün aktörlerinin önü açılmalı
09:23 Karakuş: Pozitif entegrasyon özyönetim ve konfederal yapılara açıktır
09:22 İklim krizini yaratanların zirvesine karşı halk zirvesi düzenlenecek
09:20 Rosa Kadın Derneği 8 yaşında: Tek hedef kadınlara ulaşmak
09:19 Rojhilatlı avukatın ölümü: Dosyada görüntülerin saklanması cinayet ihtimalini güçlendiriyor
09:13 ‘Failler cezasız kaldıkça hiçbir kadın güvende değil’
09:10 Canpolat: Süreç cezaevlerine uğramadı, tam tersini yaşıyoruz
09:07 Sağlıkta 2025: Sorunlar daha da derinleşti
09:00 29 ARALIK 2025 GÜNDEMİ
08:41 Mêrdîn beyaza büründü
08:17 Yalova'da DAİŞ operasyonu: 7 polis yaralandı, çatışma sürüyor
07:50 Amed’de ilk karla kent beyaza büründü
28/12/2025
23:47 38 siyasi parti ve örgütten Geçiş Hükümeti’nin saldırılarına tepki
23:42 Trump, Zelenski ile görüştü
23:32 Bedlîs'te dengbêj gecesi
23:00 DEM Parti Eş Genel Başkanları: Demokratik Suriye eşit yurttaşlıkla mümkün”
22:17 PCCWS: Suriye’de yurttaşlara ateş açıldı, uluslararası koruma şart
22:12 Cezaevinden tahliye edilen Okan Gür, bir kadını katletti
21:32 Libya heyetini taşıyan jetin olay yeri incelemesi tamamlandı
21:29 Amedspor maçında Leyla Zana sloganları durmadı
21:12 Pirsûs'ta Noel kutlaması
19:26 Mêrdîn’de ev ev, sokak sokak ‘Umut ve Özgürlük’ çağrısı
19:12 Özerk Yönetim saldırıları kınadı: Sorumlu Geçiş Hükümeti'dir
18:52 Suriye Alevi Yüksek İslam Konseyi: Geçiş Hükümeti devleti temsil etmiyor
18:41 Suriye'de Alevilerin federalizm talebine saldırı: Ölü ve yaralılar var
18:12 Sırrı Süreyya Önder Barış Futbol Turnuvası: Herkesin değeriydi
18:02 4 Ocak mitingi için çalışmalar sürüyor
17:45 Gazeteci Aykol iki ayı aşkın süredir yoğun bakımda
17:24 Binlerce kişi Abdullah Öcalan'ın özgürlüğü için yürüdü
17:18 DMS 1’nci Olağanüstü Kongresini gerçekleştirdi
17:01 Din alimleri yeni yönetimlerini belirledi
16:50 Kayyım, belediye taşınmazı satışını eleştiren eşbaşkana tazminat davası açtı
16:44 Demokratik Birlik İnisiyatifi Mersin'de iki aileyi barıştırdı
16:42 İstanbul’da Azize Kaplan için anma
16:19 İzmir'de bağımlılık ve fuhşa karşı yürüyüş
15:48 Dêrsim’de GES tepkisi: Doğanın sesine kulak verin
15:32 Amed’de taziyelere kitlesel ziyaret
15:32 İhlalleri anlatan tutsağa 'panik yaratma' iddiasından soruşturma
15:12 Amed’de ‘Edebiyat ve Toplum’ paneli
15:01 Roboskî anmaları: Sorumlular yargı önüne çıkarılsın
13:49 Tülay Hatimoğulları: Barışın yolu Roboskî’den geçer
Keskin Bayındır: Roboskî defteri kapanmayacak
13:22 Abdullah Öcalan: Gençliğin öncülük rolünü oynayacağına inanıyorum
13:03 Serhat'ta kar yağışı: 3 bin 46 yerleşim yeri ulaşıma kapandı
13:00 AKKAY-DER yeni yönetimini belirledi
12:48 İzmir'de tutsaklar Toprak ve Taş tahliye oldu
12:32 Roboskî'de 14'üncü yıl anması: Adalet çığlığımızı duyun
12:06 Rojhilat’ta iki kolber çığ altında kalarak yaşamını yitirdi
11:32 Esenyurt’taki kazada yaşamını yitirenlerin sayısı 5 oldu
10:04 Meteoroloji’den kuvvetli kar yağışı uyarısı
09:50 Kadınların 2025'teki mücadelesi Jin dergi kapağında
09:19 Onlarca çocuğun istismar edildiği Ensar Vakfı, ahlak dersi verecek
09:16 Pirsûs’ta belediye sokakları onarıyor DEDAŞ bozuyor
09:14 51 kilometrelik tarihi kanalın sadece 3 kilometresi sulamada kullanılabiliyor
09:09 4 Ocak mitingi için çağrı: Abdullah Öcalan’ın özgürlüğü için alanda olalım
09:09 11’inci Yargı Paketi’ne tepki: Demokratik bir zihniyetin ürünü mü?
09:04 Elkê'de kar kalınlığı bir metreyi geçti
09:02 HDK Eşsözcüsü Kenanoğlu: Abdullah Öcalan’a yaklaşım Kürtlere yaklaşımı belirler
09:01 Suriye’de petrol ve doğalgaz savaşı
09:01 Boyun eğmediler, direnişlere öncü oldular
09:00 28 ARALIK 2025 GÜNDEMİ
00:04 Qers’te 41 köy yolu ulaşıma kapandı
27/12/2025
23:12 Halep’te 2 üniversite öğrencisi kaçırıldı
22:56 İran sinemasının usta ismi Behram Beyzayi yaşamını yitirdi
22:32 Şêxmeqsûd ve Eşrefiyê’de abluka arttı
21:25 Hacı Özkal okurları ile buluştu
21:09 İzmir'de Gaxan etkinliği: Barışa vesile olsun
20:16 Bağımlılığa karşı örgütlü mücadele çağrısı
19:52 Çiğdem Kılıçgün Uçar: Umut hakkı barış, eşitlik, özgürlüktür
19:38 Alman aktivist Anna Liedtke için eylem
19:29 İstanbul’da kaza: 4 kadın işçi yaşamını yitirdi
19:26 Mûş beyaza büründü
18:12 Gazze’de 71 bin 219 insan katledildi
17:39 Silêmanî’ye çalışmaya giden genç ölü bulundu
17:20 Rusya’dan başkent Kiev’e saldırı
17:14 Arkaş'tan panele katılım çağrısı: Sorunları masaya yatıralım
17:02 Bayındır: Kürt halkı Önder Öcalan'dan ayrı olamaz
16:55 Gazeteci Aykol'un akciğerlerinden sıvı örneği alındı
16:51 Mêrdîn'de 4 Ocak çağrısı
16:47 Şêxmeqsûd ve Eşrefiye'de kuşatma ve saldırılar sürüyor