Ji bo Cejna Newrozê ku ji bo hemû gelên Rojhilata Navîn û bi taybetî jî Ji bo Kurdan rojeke girîng e tenê çend roj mane. Bi mîlyonan kes xwe amade dikin ku îsal careke din li dora agirê Newrozê bicivin û daxwazên xwe yên azadî û aştiyê bînin ziman.

 

Newroz cejnek e ku bi salan e li erdnîgariyeke berfireh ji Rojhilata Navîn heta Qafqasya û Asyayê tê pîrozkirin. Li gorî gelek çavkaniyan, yek ji cejnên herî kevn ên dîrokê ye. Her çiqas tîpên bi navê xwe li gorî zimanan cuda bin jî, hemû gel heman wateyan bi Newrozê ve girê didin; "Roja Nû", "Cejna vejînê", "Mizgîniya hatina biharê", "Ji nû ve zayîn", "Roja yekemîn a sala nû"...

 

Têkildarî Newrozê heta roja me ya îro gelek destan, stran û helbest hatine nivîsandin. Hesabên cuda yên dîrok û eslê wê hene. Girîngiya ku Kurd diden Newrozê bi efsaneya Kawayê Hesinkar ve têkildar e. 

 

EFSANEYA KAWAYÊ HESINKAR

 

Li gorî efsaneyê ; di sala 612 'an a Berî Zayînê de padîşahekî Asûrî yê zalim ê bi navê Dehak li Nînovayê hebû ku paytexta Mîrîtiya Babîl û Asûrî bû. Wê li ser lat û zinaran keleheke pir saxlem çêkiriye. Ferman dida ku her roj mejiyên ciwanekî ku her roj bînin kelehê da ku marên ku li ser milên wî derketine têr bikin. Bi salan gel zilmeke wiha re rûbirû ma û li hemberî vê zilmê nerazîbûnên xwe anîn ziman. Gelê ku ji bo rizgarkiriyê berê xwe da çiyê, bi pêşengiya Kawayê Hesinkar bi rêxistin bû.

 

Gel, bi pêşengiya Kawa xwe rêxistin kir, piştre ji çiyayan daket û dawî li zilma Dehak ê zalim anî. Dîroka bidawîbûna desthilatdariya Dehak 21 'ê Adarê ye. Ji wê demê û vir ve her 21 'ê Adarê li dijî zaliman bûye sembola berxwedanê û heta roja îro ji aliyê gel ve bi şêweyên cuda tê pîrozkirin.

 

Newroz niha li gelek welatan weke cejneke fermî tê qebûlkirin. Di sala 2010'an de li ser daxwaza gelek welatan 21'ê Adarê ji hêla Neteweyên Yekbûyî (NY) ve bi fermî weke ''Roja Newrozê ya Navneteweyî'' hate qebûlkirin. Newroz di baweriyan de jî xwedî girîngiyeke mezin e. Zerdeştî, Elewîtî, Bahaî pîroziya esaretê ye. Li gorî hin Elewiyan, Newroz weke rojbûna Hezretî Alî tê dîtin.

 

GELÊN DIN ÇAWA PÎROZ DIKIN?

 

Îran: Newroz li vir weke destpêka sala nû tê qebûlkirin. Gelên Îranê weke kewneşopiyekê vê rojê pîroz dikin. Beriya rojan mal tê paqijkirin û tiştên nû tên kirîn. Bi rojan beriya Newrozê nebatên wekî genim, ceh, fasûlî, nîsk, nok di nav avê de tov diçînin û şîn dibin. Li ser maseyeke mezin a bi heft tepsiyan xemilandî, heft xwarinên cuda tên servîskirin. Malbat bi hemû endamên xwe re di êvara Newrozê de li heman maseyê li hev dicivin. Di Newrozê de lixwekirina kincên nû jî adetî ye. Li gorî salnameya Hîcrî Şemsî, pîrozbahiyên "Çarşem Sûrî" di şeva Çarşema dawî ya salê de tên lidarxistin. Di pîrozbahiyên ku şeva Çarşemê ya borî beriya Newrozê hate lidarxistin de agir bi pêxistin û bi fişek û fişekan tê pîrozkirin.

 

Azerbaycan: 3 rojan pîrozbahî tê lidarxistin. Amadekarî mehek li pêş dest pê dikin. Hunermendên Azerî ji stranên folklorî yên azerî yên orjînal dibêjin. Av ji kaniyan tê vexwarin da ku tevahiya salê berdar bibe. Ev yek ji bo Azeriyan kevneşopiyeke girîng a Newrozê ye. Vexwarina bi navê "Semenu" ku ji aliyê jinên Azerî ve hatiye çêkirin, di Newrozê de jî ji mêvanan re tê pêşkêşkirin. Dîsa ji bo wê rojê xwarinên taybet ên herêmî tên çêkirin.

 

Afganistan: Navenda pîrozbahiyên Newrozê Mezar-i-Şerîf e. Her sal bi deh hezaran kes tevlî pîrozbahiyan dibin. Di pîrozbahiyan de wekî "Cejna Gulên Sor" jî tê zanîn. Di pîrozbahiyên ku her kes kincên xwe yên herî baş li xwe dikin de, çalakiyên cuda tên lidarxistin. Bûyerên wekî gulaş, lîstikên şanoyê tên organîzekirin. Li malan xwarinên wekî Samanak û Heft Mewa tên pijandin.

 

Ozbekistan: Li vir jî beriya Newrozê li her malê paqijiya biharê tê kirin. Kevirên biçûk ber bi asîmanan ve tên avêtin da ku di sala nû de jiyanê zindî bikin. Merasîmên şahiyê tên lidarxistin. Pêşbirk di werzîşên cuda de tên lidarxistin.

 

Kazakîstan: Li gorî baweriya Kazakîstan, Newroz sembola bihar û bereketê ye ku wê li ser zeviyan baran bibare. Tê bawerkirin ku kevirê Semerkandê şîn di Newrozê de dihele. Di 21ê Adarê da, li konên ku li seranserê welêt hatine vedan xwarinên herêmî tên pijandin, reqsên kevneşopî, gulaş û aktîvîteyên cuda yên hunerî pêk tên. Di çarçoveya çalakiyên pîrozbahiyê yên mehekê de konser û lîstikên şano jî tên organîzekirin.

 

Qirgizîstan : 21 û 22 ' ê Adarê Newroza cêwî ya Qirgizîstanê ye . Di van rojan de bi cilûbergên rengîn ên kevneşopî govend tên gerandin. Xwarin di qalibên mezin da tên pijandin. Xwarina herî navdar şêraniya Sumelekê ye. Amadekirina şêraniyê dikare heta hefteyekê bidome. Her wiha xwarina cejnê ya bi navê "Pênc Tilî" tê çêkirin û cîrît tê lîstin.

 

Tacîkistan: Muzîkjenên ku "Koronî" dilîzin, ji berê ve bang li gel dikin ku pîroz bikin. Cilûbergên kevneşopî li xwe kirine. Baweriyek heye ku sala nû jiyana nû temsîl dike. Şerê dîk û kewan tê kirin. Di nava ciwanan de pêşbirk tên lidarxistin û diyarî kesên serkeftî tên kirin.

 

Turkmenistan : Bûyerên bi heman rengî li vir jî tên kirin jinên Tirkmen ji bo Newrozê şîraniyên taybet çêdikin û pêşkêşî derdora xwe dikin.

 

Albanya (Arnavûtlûk) : Li Albanyayê ala bi navê " Sultan Nevroz " tê pîrozkirin . Ji sala 1996 'an û vir ve weke Cejna Neteweyî tê qebûlkirin. Çalakiyên çandî û hunerî yên rengîn tên lidarxistin

 

Sibe: Di nav Kurdan de Cejna Newrozê 

 

MA / Azad Altay