İZMİR - UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan ve koruma altında olan birçok milli park, doğal sit ve koruma alanı ekolojik talanın hedefi haline gelirken, statüleri değiştirilen milli parklar imara açıldı, milli parkların yüzde 51’i ise madenlere ruhsatlandırıldı.
Hız kesmeden devam eden ekolojik talan, uzun yıllardır gözünü milli parklara ve korunması gereken sit alanlarına çevirdi. Tarihi ve doğal dünya mirası olan ve birçoğu Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dünya Mirası Listesi’nde yer alan, ayrıca Ramsey, Bern ve Barcelona gibi uluslararası sözleşmelerle koruma altında olan milli park ve koruma alanları yasal düzenlemelerle bir bir talan edildi.
5 Haziran Dünya Çevre Günü dolayısıyla Türkiye'de milli park, doğal sit, ve korunacak alanlarda yaşanan ekolojik talanın son yıllardaki karnesini çıkardık.
YASAL DÜZENLEMELER
3 Mart 2021 tarihinde Doğa Koruma ve Milli Parklara ilişkin yapılan düzenleme ile Milli Parklar içerisindeki ormanlar da üretime açıldı. Ardından 28 Temmuz 2021’de Resmi Gazete’de yayınlanan Turizmi Teşvik Kanun ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi ile milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, doğal SİT ve sulak alanlarda, Turizm Bakanlığı’nın onayı ile 5 yıldızlı otel ve tatil köyleri de dahil turistik tesisler kurulabilecek. Denize kıyısı olan ilçelerdeki milli parklara da otel ve turistik tesisler yapılabilecek. Değişikliğe göre, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri, turizm merkezleri içinde yer alan doğal sit alanları ve milli parklar dahil olmak üzere korumaya alınmış doğal alanlarda yapılması istenen her türlü plan ve plan değişiklik talepleri konusunda Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilendirildi. Yine 5 Mart 2022’de Resmi Gazete’de yayınlanan, “Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelikte” yapılan değişiklikle koruma altındaki alanlar yapılaşmaya açıldı.
MİLLİ PARK STATÜLERİ KALDIRILDI
Milli parklara yönelik yasal değişikliklerin yanı sıra bazı milli parkların da statüsü değiştirildi. 28 Ocak 2022 tarihinde Bolu Köroğlu Dağı Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Kartalkaya Kayak Merkezi ile Karacasu Termal Turizm Merkezi arasında kalan 38 bin 848 hektar, turizme açılması amacıyla ihaleye çıkarılarak, bölgede yapılaşmanın önü açıldı. 2022’nin Şubat ayında Bursa’da bulunan Uludağ Milli Parkı için Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanan “Uludağ Alan Başkanlığı” kanun tasarısı, TBMM’ye gönderildi. Mart ayında “Uludağ Alan Başkanlığı” sürecinin ilk adımı olan Uludağ’daki tesislerin Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devri tamamlandı. Bununla birlikte Uludağ Milli Parkı’nın turizm amaçlı imarı hızlandırıldı. Aynı durum geçmişte Göreme Vadisi Milli Parkı için yaşanmıştı. Önce içerisinde alan başkanlığı kurulan Kapadokya’daki Göreme Vadisi, 11 Temmuz 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararıyla milli park statüsünden çıkarıldı.
YÜZDE 64’Ü MADEN SAHASI
TEMA Vakfı’nın 26 Mayıs 2022’de açıkladı rapora göre, önemli doğa alanlarının yüzde 64’ü, milli markların ise yüzde 51’i, korunan alanlarda ise yüzde 59 madenlere ruhsatlandırılmış durumda. Zonguldak ve Kırklareli’ndeki milli parkların yüzde 97’si, Muğla’dakilerin yüzde 85’i, Artvin’dekilerin de yüzde 84’ü madenlere ruhsatlı. Ayrıca Zonguldak-Bartın’da milli parkların yüzde 89’u arama ve işletme, Artvin’dekilerin yüzde 30’u arama, Afyon’dakilerin yüzde 10’u da işletme ruhsatına sahip. Çanakkale, Balıkesir, Muğla ve Artvin’de ruhsatlar kıyı şeritlerinin büyük bölümünü kaplar hale gelmiş durumda.
ARTVİN: MADEN CEHENNEMİ
Artvin Cerattepe'de 25 yıldır hem yaşam hakkını hem de maden ocaklarının hemen yanı başındaki Hatila Vadisi Mİlli Parkı'nı korumak için mücadele veriliyor. Son olarak 2019 yılında yine Cengiz Holding tarafından ihalesi alınan maden sahası ise, Hatila Vadisi Milli Parkı’nın bir kısmını da içine alıyor. 3 bin 224 metre yükseltiye kadar uzanan vadi, 125'i endemik olmak üzere bin 349 adet bitki türü bulunuyor.
KAÇKARLAR: HES VE İMAR TEHDİDİ
Yeşil Yol projesi de Samsun’dan Artvin’e kadar milli parklar, doğal korum alanlarını talan etti. Dozerler Kaçkar Dağları’nın zirvesine ulaştı. Alanda bulunan milli parklar, doğal koruma alanları yok edildi. Yine bölgede bulunan Kaçkar Dağları Milli Parkı ise, Hidroelektrik Santraller (HES) tarafından talan edilmiş durumda. Onlarca HES’in bulunduğu bölgede yine taş ocakları ve yeşil yol tahribatı da bulunuyor. Son olarak ise, 2021 Şubat ayında milli park içinde bulunan Fırtına Deresi’nin kenarları imara açıldı. Bu bölgeye Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından konut ve iş merkezleri yapılması planlanıyor.
MUĞLA: MİLLİ PARKA MADEN
Muğla’nın Köyceğiz ilçesinde bölgenin su kaynağı olan Sandras Dağı’nda orman alanı içerisinde Mermer Ocağı Arama ve İşletme Projesi için 2021’in Şubat ayında ÇED “Gerekli Değildir” kararı verildi. Yüzde 94’ü madenlere ruhsatlı olan Sandras Dağı’nda, 24,73 hektarlık ormanlık alan bulunuyor. ÇED alanına yakın mesafede, Küçük Kargı Tabiat Parkı, Ömer Eşen Tabiat Parkı, Marmaris Milli Parkı, Köyceğiz Özel Çevre Koruma (ÖÇK) Bölgesi, Gölhisar Gölü ve Honaz Dağı Milli Parkı bulunuyor. Yine Köyceğiz Gölü ve Dalyan Lagünü’nü besleyen Sandras Dağı bölgesinde EFES Endüstri Mineralleri AŞ IV. Grup olivin ocağı ve kırma eleme tesisi ruhsatı için ÇED süreci başladı. ÇED raporuna gerek yok denilen alanda Köyceğiz Dalyan Özel Çevre Koruma Alanı’nda bulunuyor.
MARMARİS TALANI
2012’den beri koruma statüsü adım adım düşürülen Marmaris ise, büyük bir talana sahne oluyor. 13 Ağustos 2021’de ÇED “gerekli değildir’ kararı verilen ve İçmeler Kızılkum mevkiinde yürütülmekte olan otel-devremülk projesi, Marmaris Milli Parkı’nın içinde bulunuyor. Proje sahibi firma, şimdiye kadar kendi mülkiyetleri dışında 23 dönüm milli park alanını tahrip ederken, milli park içinde dinamitler patlatmaya devam ediyor. Yine ilçede Özel Çevre Koruma alanı olan Hisarönü Mahallesi’nde yapılması planlanan Yaşlı Bakımevi ile birlikte imar planının değiştirilerek bakımevinin önüne yat limanı yapılacağı 31 Aralık 2021 tarihinde duyuruldu.
KIRKLARELİ: İĞNEADA TALAN EDİLDİ
Kırklareli’nde bulunan İğneada Longozu Milli Parkı’da bulunan Ergene Havzası, 1970’lerden bu yana devam eden sürdürülemez bir sanayileşme ve kentleşmeye maruz kaldı. Maden ve taş ocaklarıyla, milli parkta bulunan Istranca Dağları delik deşik edildi. Buna orman arazisine kurulmak istenen termik santral ve nükleer santral projeleri de eklendi. Bu projeler gerçekleşirse orman yok olacak, toprak ve su zehirlenecek. İğneada Longoz’unu besleyen su kaynakları ise, İstanbul başta olmak üzere bölge illere gönderilerek, alana kuraklık dayatılıyor.
ÇANAKKALE: KAZ DAĞLARI
Yıllardır verilen mücadeleyle altın şirketine geri adım attırılan Kaz Dağları’nda ise durum farklı değil. Çok sayıda gen koruma sahası, kent ormanı, muhafaza ormanları, tohum meşcere alanı, tabiat parkı, tabiatı koruma alanı, milli park, özel çevre koruma bölgesi ve doğal sit alanı gibi farklı koruma statüleriyle korunan alanın bulunduğu bölgenin yüzde 55’i madenlerle ruhsatlandırılmış. Bu alanların yüzde 73’ünü ihale alanları, yüzde 26’sını ise aktif ruhsat alanları oluşturuyor. Kaz Dağları Milli Park Alanı'nın yüzde 80'i, Troya Milli Parkı’nın ise yüzde 10’u ihale ruhsat alanında kalıyor. Kaz Dağı Milli Parkı'nda bilim insanlarınca bugüne kadar 101 familyaya ait 800 civarında bitki türü tespit edilirken, bu türlerin 77’si dünyada yalnızca Türkiye’de, 32’si ise dünyada sadece Kaz Dağları’nda bulunuyor.
İZMİR: KORUMA ALANINDA TALAN
17 Mayıs 2022’de Resmi Gazete'de yayınlanan kararla, İzmir’de 4 yeni maden sahası ilan edildi. Kemalpaşa, Menemen ve Selçuk ilçelerindeki 4 ormanlık alanda bulunan bu sahalardan bir tanesi doğal SİT alanlarının yanı başında yer alıyor. Yeni açılan maden sahalarının toplam büyüklüğü bin 693 hektarı geçiyor. Bu maden sahası doğal bitki örtüsü ile bilinen Kavaklıdere ile Gökdere, 2’nci Derece Doğal SİT alanına komşu olarak belirlenmiş durumda. Kemalpaşa’daki diğer maden alanı Damlacık Köyü ile Spil Dağı Milli Parkı arasında yer alıyor.
AYDIN: MİLLİ PARKA JES
Aydın’da bulunan ve koruma altındaki Büyük Menderes Deltası ve Dilek Yarımadası Milli Parkı’nı da içine alan bölgede, 2022’in Mayıs ayında jeotermal kaynak arama faaliyeti için ruhsat başvurusunda bulunuldu. Büyük Menderes Tahliye Kanalı'nın güneyinden başlayarak Taşburun Balıkçı Barınağı'na kadar olan proje sahasının, milli parkın neredeyse üçte biri büyüklüğünde. Jeotermal kuyular açılması planlanan Büyük Menderes Deltası, 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu, Uluslararası Sulak alanlar Sözleşmesi (Ramsar) ve diğer uluslararası sözleşmelerle koruma altında. Yine jeotermal sahası olarak belirlenen bölge 1'inci Derece Doğal SİT alanı konumunda. Büyük oranda madenlerle tahrip edilen ve yine aynı bölgede Latmos dağlarının da yer aldığı milli parkın 33 kilometrelik alanında Rüzgar Enerji Santrali yapılması gündeme geldi. Muğla’dan Aydın’a kadar uzanan 33 kilometrekarelik geniş bir alanda 30 adet rüzgâr enerji türbini kurulması planlanıyor.
KONYA: MADEN GENİŞLİYOR
2022 Şubat’ta Konya’da bulunan 4 maden ocağının kapasite artırımına ÇED “olumlu kararı” verildi. Orman ve mera arazilerine kurulu maden ocaklarının kapasite artırımı için en az 11 bin 25 ağaç kesilecek. Yaklaşık 47 hektarlık alanda faaliyet yürüten maden ocağı, kapasite artımıyla birlikte 99 hektara yükselecek. Tamamı orman arazisi üzerine kurulu maden ocağının çevresi tabiat parkları ve sulak alanlarla çevrili. Faaliyet alanı, Derebucak Çamlık Tabiat Anıtı’na 5 kilometre, Kocakoru Ormanı Tabiat Parkı’na 7 kilometre, Beyşehir Gölü Milli Parkı’na 22,79 kilometre uzaklığında yer alıyor.
HAKKARİ: BUZULLAR ERİYOR
Şubat 2022’de Hakkari’de bulunan Uludoruk’un da yer aldığı Cilo Dağları’ndaki buzulların yüzde 48’inin eridiği belirlendi. Milli park statüsüne sahip Hakkari ile Yüksekova arasındaki Cilo Dağları’nın eteklerinde bulunan Türkiye’nin en büyük vadi buzulu, küresel ısınmadan olumsuz etkilendi. Önceki yıl “kesin korunacak hassas alan” kapsamına alınan buzullarla ilgili çalışma yürüten bilim insanları, 31 yıllık süreçte yüzde 48’lik erime tespit etti.
DERSİM: MUNZUR TALAN EDİLDİ
Munzur Çayı’nın kullanım hakkı özel bir şirkete 49 yıllığına devredilmiş ve Munzur Çayı üstünde birçok HES yapılması planlanıyor. Projeler tek tek iptal edilse de farklı isim ve şemalarla tekrar başvurular yapılıyor. Yine bölgede bulunan Munzur Gözeleri de turizm amaçlı imara açılma tehlikesi altında. 1’inci derece doğal sit alanı içinde kalan Munzur Gözeleri’nde, “dükkan, yapısal ve bitkisel peyzaj işleri, piknik yeri, ahşap köprüler, 200 araçlık otopark, kesimhane, pişirme evi-mutfak, yönetim, büfe, tuvalet, kamp alanı ve arıtma tesisi” kuruldu.
ANKARA
Halihazırda Ankara Kızılcahamam’daki Soğuksu Milli Parkı’nda birçok tesis bulunuyor ama bunların sayısının artması konusunda büyük bir baskı var. Oysa bu parkta Batı Palearktik’in (Avrupa ve Akdeniz bölgesinin) en büyük kuşu, kara akbaba yaşıyor.
MA / Tolga Güney