Cezaevleri, geçmişten günümüze hak ihlalleriyle gündemden düşmeyen alanların başında geliyor. İşkence ve kötü muamele, sağlıksız yaşam koşulları, beslenme, barınma, disiplin cezaları ve ağır tecrit, cezaevlerinde yaşanan ihlallerden sadece bazıları. Söz konusu ihlaller nedeniyle yıl içerisinde birçok tutuklu ve politik tutsak hayatını kaybetti.  

 

Adalet Bakanlığı'na bağlı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü'nün 1 Aralık 2024 tarihli verilerine göre; Türkiye ve Kürdistan'da 273'ü kapalı olmak üzere toplam 406 cezaevi bulunuyor. Söz konusu cezaevlerinin kapasitesi ise 299 bin 42 kişilik. 

 

Müdürlüğün verilerinin yer aldığı bölümde, "Ceza infaz kurumu ve tutukevi sayısının, işletim maliyetlerinin düşürülmesi, hizmette kalite, çağdaş infaz anlayışı doğrultusunda hızla azaltılması gerekmektedir" deniliyor. Ancak iktidarın pratikleri, müdürlüğün sitesindeki "hedefle" çelişiyor. 

 

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, Kasım ayında Meclis'te, 11 cezaevi yapımının sürdüğünü ve 2025 için 21 cezaevi projesinin ise etüt edildiğini açıkladı. Öte yandan 299 bin 42 kişilik kapasiteli cezaevlerinde şu an 378 bin 657 kişi kalıyor. 

 

11 AYDA 709 ÖLÜM 

 

2024 yılı boyunca cezaevlerinde ölüm haberleri hiç eksik olmadı. Genelde Adli Tıp Kurumu’nun (ATK) verdiği “cezaevinde kalabilir" raporları nedeniyle tahliyeleri engellenen çok sayıda tutuklu ve politik tutsak hayatını kaybetti. İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) verilerine göre 2024 yılının ilk 9 ayında en az 50 tutsak hayatını kaybetti. Yaşamını yitirenlerin çoğu ise, hasta tutsaklardan oluştu. 

 

Adalet Bakanlığı da Meclis'teki bütçe görüşmelerinde yeni bir veri açıkladı. Adalet Bakanlığı, 2024 yılının 11 ayında, cezaevlerinde 709 tutuklu ve politik tutsağın yaşamını yitirdiğini açıkladı.  

 

Abdulkadir Kuday, cezaevinde ölüme terk edilen hasta tutsaklardan biri oldu. Yaşadığı ağır sağlık sorunlarına rağmen tahliyesi engellenen ALS hastası Kuday, tutulduğu Metris R Tipi Kapalı Cezaevi'nde 2 Ekim'de hayatını kaybetti. 

 

Yine hasta tutsak Mehmet Ali Bakış (68), Erzurum Oltu T Tipi Kapalı Cezaevi’nde uzun yıllardır kanser tedavisi görüyordu. Cezaevi koşullarının ağırlığına dayanamayan Varışlı, geçirdiği iç kanama nedeniyle Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne kaldırıldı ve 17 Ocak'ta yaşamını yitirdi.

 

Yıl içerisinde hayatını kaybeden bazı isimler ise şunlar oldu: Recep Koçak (68), İsmet Çardak, Mutlak Tozun (52), Ergün Akdoğan (58), Ercan Çakar (39), Yıldırım Han, Mehmet Ali Yaşa, Cengiz Dal, Ümit Kayaboynu, Abdülmelik Okyay (71), İbrahim Boğurcu (32), Serhat Temizer (21), Salih Kayra, Adem Cirit (88), Mizgin Acar, Adnan Karayiğit ve Cemal Altıparkmakoğlu.

 

8 BİN 521 TUTUKLUNUN TAHLİYESİ ENGELLENDİ

 

2021'de yürürlüğe giren İdare ve Cezaevi Gözlem Kurulları, yıl boyunca birçok tutsağın tahliyesini uzattı. Kurulların, kuruldukları günden bu yana kaç tutsağın tahliyesini engellediği bilinmiyor. Buna dair Adalet Bakanlığı'dan Ekim ayında bir açıklandı. Bakanlığa göre 8 bin 521 kişinin tahliyesi "iyi halli olmadıkları" gerekçesiyle ertelendi. 

 

İnsan hakları örgütleri ve hukukçular, söz konusu kurulların kendilerini yargı yerine koyduğunu ifade ediyor. Bunun nedeni ise, kurulun "iyi hal" değerlendirmesinde sorduğu sorular ve tahliyelerin uzatılmasına gerekçe yaptığı iddialar. Birçok tutsağın tahliyesi, "elektrik ve suyu fazla kullanmak", "kurula çıkmamak", "pişman olmamak" ve "kütüphaneden kitap almamak" ve "kapıyı dövmek" gibi gerekçeler uzatıldı. Bazı tutsakların 3'er, bazılarının 6'şar, bazılarını ise 1'er yıl uzatılıyor. 

 

Tutsaklara dönük uygulamalar bununla da sınırlı kalmadı. Yıl boyunca onlarca tutsağın (birçoğu 30 yıllık) infazı yakıldı.  

 

HASTA TUTSAKLAR 

 

Cezaevlerinde yaşanan ihlallerden en çok hasta tutsaklar etkileniyor. Bakanlık, hasta tutsaklara dair bir veri paylaşmıyor. Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) verilerine göre; cezaevlerinde dil ve konuşma engelli olan 19, görme engelli 42, işitme engeli olan 28, işitme ve konuşma engeli olan 18 ve ortopedik engeli olan 162 kişi, yani toplam 269 engelli tutuklu bulunuyor. 

 

İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) güncel olmayan verilerine göre ise, cezaevlerinde binin üzerinden hasta tutsak bulunuyor. 

 

Yine 65 yaşın üstünde 5 bin 520 tutuklu bulunuyor. Bunlardan bazıları politik tutsak. Cezaevindeki kızına ve kızının koğuş arkadaşına para gönderdiği için hakkında "örgüte finans sağlamak" iddiasıyla 4 yıl 2 ay hapis cezası verilen 75 yaşındaki Hatice Yıldız, bu isimlerden sadece birisi. Hatice Yıldız, 23 Mart’tan bu yana Bakırköy Kadın Kapalı Cezaevi’ne tutuluyor. 

 

TUTSAKLARLA DAYANIŞMA KAMPANYASI 

 

Yıl içerisinde cezaevlerine dair öne çıkan bir başka başlık ise, tutsaklara gönderilen paranın "örgüte finans sağlamak" olarak soruşturma konusu yapılması oldu. İHD yöneticilerinden Hatice Onaran'ın da aralarında olduğu birçok kişi, cezaevlerindeki tutsaklara para gönderdikleri gerekçesiyle tutuklandı. Ayrıca bu durum, birçok soruşturma ve davaya gerekçe yapıldı. İHD ile Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Yardımlaşma Derneği (TUHAYDER), cezaevlerine para göndermenin suç sayılamayacağını belirterek, “tutsaklara para yatırma” kampanyası başlattı. Bu kapsamda birçok kentte her hafta tutsaklara para gönderiliyor. 

 

TECRİT İÇİNDE TECRİT

 

Tecrit politikası yıl boyunca derinleştirildi. Son yıllarda inşa edilmeye başlanan Y, S ve Yüksek Güvenlikli cezaevlerinde tutsaklara "tecrit içinde tecrit" yaşatıldı. Adalet Bakanlığı verilerine göre 7 S, 14 Y tipi cezaevi bulunuyor. Söz konusu cezaevlerinde tutsakların dışarıyla ve insanlarla olan temasları tamamen engelleniyor. Küçük pencereler dahi tel örgülerle kapatılarak, güneşin içeri girmesi engelleniyor. Hücreler 24 saat kameralarla izlenirken, tutsakların havalandırma saatleri günde 1 saat ile sınırlı tutuluyor. 

 

Tutsaklarla Dayanışma İnisiyatifi (TDİ), tecridi derinleştiren söz konusu cezaevlerinin kapatılması için 2024 yılının başında kampanya başlattı. Kampanya çerçevesinde tutsak aileleriyle buluşma, cezaevleri ve adliyeler önünde açıklamalar yapıldı. Ayrıca cezaevlerindeki tecride karşı farkındalık yaratmaya dönük çeşitli eylem ve etkinlikler düzenlendi. 

 

Yarın: Yargı 

 

MA / Ömer İbrahimoğlu