Doğaya ve yaşam alanlarına yönelik saldırılar 2024 yılı boyunca dur durak bilmedi. Doğaya dönük rant odaklı yaklaşım nedeniyle dünyanın çeşitli yerlerinde kuraklık, sel felaketleri, yangınlar, erozyon ve toprak kaybı, biyolojik çeşitliliğin azalması, ormansızlaşma gibi ekolojik sorunlar yıl boyunca büyüyerek devam etti. Söz konusu saldırılar, iklim değişikliğini beraberinde getiriyor. Bu durum dünyanın ısınması, buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi, şiddetli hava olayları yaşanması gibi pek çok olumsuz gelişmeye neden oluyor. 

 

Yapılan araştırmalar da bu durumu doğruluyor. Küresel Karbon Projesi bilim ekibine göre, fosil yakıtlardan kaynaklanan küresel karbon emisyonları 2024 yılında rekor seviyeye ulaşacak. 2024 Küresel Karbon Bütçesi raporuna göre, fosil karbondioksit (CO2) emisyonlarının 2023 yılına göre yüzde 0,8 artışla 37,4 milyar tona ulaşacağı öngörülüyor. 

 

Earth System Science Data‘da yayınlanacak olan ön baskı, emisyonların bu hızla devam etmesi halinde, ısınmayı yüzde 50 olasılıkla 1,5 santigrat derece ile sınırlamak için kalan karbon bütçesinin altı yıl içinde aşılabileceğini ortaya koyuyor. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) verilerine göre küresel karbon emisyonunun en az yüzde 5,5’i askeri yatırım ve operasyonlar nedeniyle oluşuyor.

 

Gezegenin ısınmasıyla birlikte buzullardaki erime arttı. Bilim insanları, Kuzey Kutbunda Arktik bölgesinde binlerce yıldır donmuş halde bulunan toprağın çözülmesiyle tonlarca civanın açığa çıktığını belirledi. Panama'nın kuzey kıyısında yer alan küçük mercan adası Gardi Sugdub’da yaşayan 300 aile, deniz seviyesinin yükselmesinden kaynaklı başka bir yere nakledildi. Yine biyolojik çeşitliliğinin azaldığı da raporlara yansırken. Dünya Doğayı Koruma Vakfı Kenya, yıl içinde yayımladığı "Yaşayan Gezegen Raporu"nda yaban hayatı popülasyonunun son 50 yılda yüzde 76 azaldığını ortaya koydu.

 

SEL VE KASIRGALAR 

 

İklim değişikliğine paralel olarak yaşanan aşırı doğa olayları, tüm dünyada büyük bir yıkıma neden oldu. Tıp dergisi Lancet'in 2024 Geri Sayım Raporu’na göre, sıcağa bağlı ölümler 2023’te yüzde 167 oranında arttı. 2024'te ise sadece İspanya'da yaşanan selde 205, Katmandu ve Nepal'deki selde 217 kişi yaşamını yitirdi. Nijerya, Endonezya ve Kazakistan'da yüzbinleri etkileyen seller yaşandı. Yıl içinde yaşanan Helene kasırgasında ABD'de en az 227, Vietnam ve Çin'de etkili olan Yagi Tayfunu'nda 155, Boris Fırtınası'nın vurduğu Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya'da 24, Shanshan Tayfunu nedeniyle Japonya'da 6 kişi hayatını kaybetti. Milyonlarca insan ise bulundukları bölgelerden tahliye edildi.

 

TÜRKİYE 'YEŞİL GELECEK' VAAT ETMİYOR

 

Ekolojik tahribatın en üst seviyeye çıktığı ülkelerden birisi Türkiye oldu. Türkiye'de iktidar ve sermaye grupları, ekolojik talana aralıksız bir şekilde sürdürdü. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) Technology Review Insights tarafından hazırlanan ve 76 ülkeyi kapsayan Yeşil Gelecek Endeksi 2023 raporunda, Türkiye 63’üncü sırada yer aldı. Raporda hava, su ve toprak kirliliğine dikkat çekildi. 

 

Temiz Hava Hakkı Platformu'nun (THHP) Kara Rapor 2024 raporuna göre Türkiye'de nüfusun yüzde 92'sinden fazlası Dünya Sağlık Örgütü standartlarına göre kirli hava soluyor. Raporda, hava kalitesi en kirli il ise Colemêrg oldu.

 

Yıl boyunca Giresun ve Ordu'da fındık bahçelerine; Amed ve Dêrsim'de tarihi ve kültürel alanlara; İzmir, Muğla ve Çanakkale'de orman ve tarım arazilerine maden işletme ruhsatları verildi. Birçok ruhsat için "ÇED gerekli değil" kararları verildi. Colemêrg'deki 4 bin 135 rakımlı Cilo-Sat Dağları'nda buzullar erimeye başladı. Bilim insanları, yıllar önce 100-200 metrelik dikey tabakanın 50 metreye kadar düştüğünü duyurdu. 

 

1 YILDA EN AZ 3 BİN 623 'ÇED GEREKLİ DEĞİL' KARARI

 

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın sitesinden, 1 Ocak-12 Aralık tarihleri arasında 12 bin 57 tane ÇED duyurusu yapıldı. Bunların 3 bin 623'ü "ÇED gerekli değil", 621'i "ÇED olumlu" olurken, 405'i "iptal/iade", 11'i ise "ÇED olumsuz" kararı oldu. 3 bin 902 enerji sektörüne dair ÇED duyurusu yapılırken, bunların 624'ü "ÇED gerekli değil" kararları oluşturdu. Bu kararlardan birisi de Mereş'te bulunan Afşin Termik Santraline 2 ünite daha eklenmesine ilişkin oldu. Madencilik faaliyetlerine ilişkin ise, toplam 3 bin 683 ÇED duyurusu yapıldı. Bunların bin 233'ü "ÇED gerekli değil" duyurularından oluştu.

 

ORMANSIZLAŞTIRMA POLİTİKASI 

 

Açılan yeni maden ocakları ve rant odaklı projeler nedeniyle geniş bir ormanlık alan yok edildi. Cengiz Holding’in Kazdağları'nda hayata geçirmek istediği Halilağa Bakır Madeni projesine karşı mücadele eden yaşam savunucuları, bölgede 600-700 bine yakın ağacın kesildiğini duyurdu. 

 

Şirnex'in Cûdî, Gabar, Besta, Komatê dağları bölgesinde orman kıyımı bu yılda da aralıksız devam etti. Amed’in Licê (Lice) ilçesine bağlı Zengesor, Heşeder, Mizak, Bayırlı ve Şaxur kırsal mahallelerini de kapsayan geniş bir bölgede açılmak istenen bakır madeni için ise binlerce ağaç kesilmeye başlandı. 

 

Balıkesir'in İvrindi ve Altıeylül ilçelerini kapsayan alanda açılmak istenen altın madenine karşı yöre halkının açtığı dava sürerken, şirket bölgede yüzlerce ağaç kesti.

 

GÖLLER TEHLİKEDE 

 

İklim değişikliğine bağlı olarak kuraklık bu yıl kendisini daha fazla hissettirdi. Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), 2024 Temmuz ayının son 53 yılın en sıcak Temmuz'u olduğunu, Haziran ayının yağışlarında normaline göre yüzde 65 azaldığını açıkladı. Yine Nisan ayındaki yağışların geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 6, uzun yıllar ortalamasına göre ise yüzde 50 oranında düşüş gösterdiği belirtildi. Bu durumun en bariz örneği Muğla Bodrum'da yaşandı. İçme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılayan Mumcular Barajı'nda su miktarının ölü hacme ulaşması nedeniyle Devlet Su İşleri tarafından Bodrum'a iletilen su kesildi. 

 

Isparta'da bulunan Eğirdir Gölü'nün en dar kısmı olan Kemer Boğazı'ndaki su genişliği, 1,8 kilometreden 1,2 kilometreye geriledi, Tunca Nehri'nde, kuraklık ve aşırı sıcaklara bağlı buharlaşmayla birlikte bazı bölümlerinde su akışı durdu. Balıkesir'in Bandırma ilçesine içme ve kullanma suyunu sağlayan Gönen Barajı'nda su seviyesi yüzde 13 seviyelerine geriledi. Mersin'in içme suyunu karşılayan Berdan Barajı'nın su seviyesi, geçen yıla oranla yüzde 30 azaldı. 

 

Muğla ile Aydın sınırında bulunan Bafa Gölü'nde 30, Burdur Salda Gölü'nde 20 metre, Sakarya Sapanca Gölü'nde 17, Wan Gölü'nde ise 12-13 metre çekilme yaşandı. 

 

Sivas'ta başta angut ve turnaların üreme yeri olarak bilinen Bingöl Gölü, Konya'da "flamingo cenneti" olarak bilinen Küçük Göl ile Kırklareli'ndeki Teke Deresi ise tamamen kurudu. Aydın’ın Söke ilçesindeki antik Myus kentinin yanı başında ve Latmos (Beşparmak) Dağları’nın kuzey batısında yer alan Azap Gölü’nde geçmiş yıllarda yaklaşık 5-6 metreye bulan su derinliği 130 santimetrelere kadar düştü.

 

SEL, HEYELAN, ORMAN YANGINLARI

 

Edirne'de son 70 yılın en kurak kışı yaşandı. Yaz aylarında ayçiçeği tarlalarında çekirge istilası yaşandı. Karadeniz'in değişen iklimi ise, özellikle Ordu ve Samsun bölgesinde yaşanan kahverengi kokarca nedeniyle fındık üreticileri büyük zarara uğradı.

 

Aşırı hava olaylarından seller, 20 Temmuz'da Wan'ın Erdîş ilçesini, 15 Temmuz'da Erzirom'un Hesenkeleh, 9 Temmuz'da Erzirom Tekman ile Agirî Zêtka ilçelerinde etkili oldu. Yıl içinde Karadeniz bölgesinin sahil hattında irili ufaklı birçok sel ve heyelan meydana geldi. Bu nedenle Karadeniz Sahil Yolu defalarca ulaşıma kapandı. 7 Temmuz'da ise Mûş'un Milagîr (Malazgirt) ilçesi ile Ordu'nun Çaybaşı ilçesinde yaşanan sellerde 1'er yurttaş hayatını kaybetti.

 

Sellerin yanı sıra birçok kentte orman yangınları yaşandı. Haziran ayında Orman Genel Müdürlüğü'nün verilerine göre yangınlar geçen yıla göre 5 kat arttı. 1-21 Haziran 2023'te 84 orman yangını çıkarken, bu yıl aynı dönemde 399 yangın kayıtlara geçti. 20 Haziran'da Amed’in Xanapar (Çınar) ile Mêrdîn’in Şemrex (Mazıdağı) ilçesinde çıkan yangınlarda 15 kişi yaşamını yitirdi, 72 kişi yaralandı. Yangında 924 hayvan öldü, 14 bin 900 dekarlık alan yandı. 

 

İzmir Karşıyaka ilçesi Yamanlar Dağı'nda 15 Ağustos'ta başlayan ve rüzgarın etkisiyle geniş bir alana yayılan yangında 17 ev yandı, 105 ev boşaltıldı, 44 iş yeri tahliye edildi. 3 mahallenin boşaltılmasına neden olan yangın, yaklaşık 1600 hektarlık alanda etkili oldu. Balıkesir, Manisa, Denizli, Tokat, Muğla, Aydın, Mêrdîn, Uşak ve Çanakkale gibi kentlerde çıkan yangınlarda yüzbinlerce hektarlık alan yandı.

DİRENİŞ SÜRDÜ 

 

Maden ve enerji şirketlerinin doğaya saldırıları sürerken, ekolojistler ve yaşam alanlarını korumak isteyen yurttaşların direnişi ise hiç son bulmadı. 3 Eylül'de Artvin'in Borçka ilçesinde Reşit Kibar bu mücadele sırasında katledildi. Köyüne mesire alanı adı altında açılmak istenen taş ocağına karşı direnen Kibar, şirket çalışanları tarafından yapılan silahlı saldırıda katledildi.

 

Semsûr'un Qorî köyünde taş ocağına, Colemêrg’in Marunis (Kavaklı) köyünde maden faaliyetlerine karşı çadır kuruldu. Amed, Trabzon, Artvin, Ordu, Eskişehir, Trabzon'da ekolojik tahribatlara karşı büyük protesto eylemleri düzenlendi. 

 

ÖNE ÇIKAN BAZI GELİŞMELER 

 

* 19 Ocak: Cumhurbaşkanı kararıyla Çewlig, Bursa, Elezîz, Eskişehir, Kastamonu, Kocaeli, Konya, Kütahya, Manisa, Muğla, Sinop, Tokat ve Zonguldak’ta toplam 6.074.411 metrekare orman arazisi orman dışına çıkarıldı.

 

* 13 Şubat: Erzincan'da Çöpler Altın Madeni’nde toprak kayması yaşandı. 9 işçi hayatını kaybetti. 

 

* 1 Mart: İzmir Aliağa’da Nemrut Körfezi’nde bulunan Kyme Antik Kenti'nin, sit derecesi Resmi Gazete’de yayınlanan karar ile düşürüldü. Antik kente bağlı Ege Gübre Limanı ve hizmet sahasının bulunduğu parseller, yeniden üçüncü derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edildi.

 

* 12 Mart: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imzasıyla Akbelen Ormanı’nın bulunduğu Milas'ın İkizköy, Çamköy ve Karacahisar sınırları içindeki 190 parsellik arazi, linyit madeni sahası olarak kullanılmak üzere Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü tarafından kamulaştırıldı. Karar yine Erdoğan tarafından iptal edildi.

 

* 28 Mart: Kocaeli Kartepe’de yol çalışması sırasında delinen boru hattından sızan akaryakıt, milyonların içme suyu olan Sapanca Gölü’ne karıştı. 

 

* 4 Nisan: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca Beykoz’daki Alibahadır, Paşamandıra, Öğümce, Mahmutşevketpaşa mahalleleri ve Riva Beylikmandıra etabının koruma derecesi düşürüldü.

 

* 24 Nisan: Colemêrg'de Karakaya ve Sedex Resources Maden şirketlerinin başlattığı çinko ve kurşun madeni kazı çalışmalarını durdurmak için nöbet başlatıldı.

 

* 29 Nisan: Denizli Sarayköy'de Jeotermal Enerji Santrali (JES) için açılan kuyunun sondaj çalışması sırasında yaşanan patlama sonrasında iki haftayı aşkın bir süre havaya Hidrojen sülfür ve karbondioksit gazı, bor, kadmiyum gibi ağır metaller salındı.

 

* 12 Mayıs: Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca yenilenebilir enerji kaynak alanı olarak ilan edilen alanlarda imar planı yapılmaksızın yenilenebilir enerji üretim santralleri kurulabilmesinin önü açıldı.

 

* 5 Haziran: Kaz Dağları çevresindeki madencilik faaliyetlerine karşı doğa ve yaşam savunucuların mücadelesi sürerken, bölgede siyanürlü çalışma yürüten Zenit Madencilik’in büyüme talebine onay çıktı. 

 

* 29 Haziran: Balıkesir Erdek-Narlı Mahallesi İskelesi yakınlarında 'plaj temizliği' adı altında denizlerin akciğeri olarak bilinen deniz çayırları kepçelerle sökülerek kıyıya yığıldı.

 

* 29 Haziran: AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kararıyla Artvin, Bedlîs, İstanbul ve İzmir’de toplam 496 bin 443 metrekare orman vasfını yitirdi.

 

* 2 Eylül: Zorlu Holding’in Manisa Gördes ilçesindeki nikel ocağının kapasite artışı talebine "ÇED olumlu" kararı verildi. 

 

* 16 Eylül: Hatay’ın Defne ilçesi Harbiye Mahallesi’nde bulunan Dekuk Şelalesi, bölgede çalışma yapan taş ocağı firmasının maden arama faaliyetleri kapsamında gerçekleştirdiği patlatma sonrası tahrip oldu.

 

* 20 Eylül: Ordu Büyükşehir Belediyesi'nin Altınordu ilçesinde yapmak istediği, fakat İdare Mahkemesinin iptal ettiği balıkçı barınağı için 3'üncü kere "ÇED olumlu" kararı verildi. 

 

* 20 Ekim: İzmir’in Çeşme ilçesindeki Aya Yorgi Koyu'nda 400 bin metrekarelik alan için yaptığı imar değişikliği ile alanın statüsünü 'rekreasyon alanı'ndan 'konut ve ticaret alanı'na verildi. Alan yapılaşmaya açıldı.  

 

* 7 Kasım: Mersin Limanı'nda deniz kazı sahasında çıkan asbestle yüklü 6 milyon tonluk hafriyatın tekrar denize döküldüğü ortaya çıktı.

 

* 25 Kasım: Sirnex'in Silopiya ilçesinde 51 parsel yeşil alana, kömür ocağı açılması için 'acele kamulaştırma' kararı verildi.

 

Yarın: Ekonomi 

 

MA / Tolga Güney