Ekonomist Yaz: Türkiye’nin aradığı kaynak para yaratma mekanizmasında gizli

img
ANKARA - Koronavirüs salgınının ekonomide yarattığı krize karşı önerilen para basma ya da IMF’den borçlanma seçeneklerinden daha verimli bir çözüm öneren ekonomist Dursun Ali Yaz, her şeyin sırrının para yaratma mekanizmasında gizlendiğini söyledi.  
 
Dünya ekonomisini resesyon seviyelerine getiren koronavirüs (Kovid-19) pandemisi, Türkiye ekonomisinde de ciddi etkilere neden olmaya devam ediyor. Finans, üretim, arz ve talep krizlerinin bir arada yaşandığı Türkiye’de, hükümetin aldığı tedbirler ise gerek çalışanlar gerek üreticiler tarafından yetersiz bulundukça, yeni kararlar açıklanıyor.
 
Tedbir paketleri üzerine devam eden tartışmalar, IMF borçlanması, servet vergilendirmesi ve para basma konularını gündeme getirdi. Birçok uzmana göre Türkiye’nin mevcut krizi yönetebilmesi için iki seçenek devrede. Birincisi IMF’den borç para almak, ikincisi ise para basmak.
 
Ancak para basma ve IMF ikileminin dışında olan ekonomistler ise söz konusu seçeneklerin yurttaşa ek maliyet çıkaracağını belirterek, her iki yolunda çözüm olamayacağı görüşünde. 
 
Uygarlık tarihinin binlerce yıllık tasarımı olan para üzerine yazdığı “Antik Çağdan Geleceğe Para” adlı kitabıyla paraya yeni bakış sunan ekonomist Dursun Ali Yaz, para basmanın ya da IMF’nin çözüm olamayacağını, asıl çözümün para yaratma mekanizmasında olduğunu söylüyor. Türkiye’de gerek halkın gerek ekonomiyle ilgilenenlerin kafasındaki karışıklığın en önemli nedenini para ve nakit kavramlarının anlaşılmamasına bağlayan Yaz, öncelikle parayla nakit arasındaki farkın iyice kavranması gerektiğini belirtiyor. Yaz, yaptığı hesaplamalara göre devletin üç ay boyunca tüm kesimleri rahatlatacak kaynak miktarının 20 milyar dolar olduğunu ve devletin bu parayı bulmasının zor olmadığını belirtiyor.
 
TEMEL İHTİYAÇLAR İÇİN MAHSUP PARA
 
Alınması gereken tedbirleri üç başlıkta sunan Yaz, ilk olarak evlere kapanmak zorunda olan dar gelirli insanların kredi kartı, kira, elektrik, su, doğalgaz gibi temel ödemelerinin devlet tarafından üstlenilmesi gerektiğini söyledi. Yaz, “Dolayısıyla ilk etapta maaş alamadığı durumda asgari giderlerini karşılayamayacak vatandaşa destek verilmeli. Amerika’nın yaptığı gibi temel insani ihtiyaçların karşılanmasına yönelik doğrudan para verilmesi seçeneği yanında vatandaşların zorunlu giderlerinin daha sonra tahsil edilmek üzere devlet tarafından üstlenerek ödenmesi gerekmektedir. Kredi kartı, kira, elektrik, su, doğalgaz gibi ödemeleri aksayacak olan vatandaşlara doğrudan nakit vermek yerine bu borçları devlet tarafından üstlenebilir. Bu işleme ‘mahsup para’ diyebiliriz. ABD, 2008 yılında benzer bir çözüme gitti piyasalar buna ‘helikopter para’ dedi. Büyük yatırım kuruluşlarından bankalara kadar hepsinin elindeki değeri düşmüş menkul kıymetleri satın aldı, karşılığını ise 3 trilyon dolar basarak ödedi. Şimdiki durumun tek farkı ise bankaların değil yurttaşı kurtarma operasyonu olacak; bankaların borcu yerine ise halkın borcu devralınacak” diye belirtti. 
 
Yaz, ikinci çözümün de sanayici, tüccar, esnaf ve çalışan kesimi için alınması gereken önlemler olduğunu ve bunun en önemli ayağının ise kısmi çalışma sisteminin hızlı ve sade bir şekilde işlemesi olduğunun altını çizdi. Yaz, kısmi çalışma sistemiyle işçi ve emekçilerin çalıştığı günlerin karşılığını işverenden, çalışmadığı günlerin karşılığını biraz sonra açıklayacağım üzere bizzat devletin yaratacağı parayla ödenebileceğine işaret etti. Yaz, “Bankaların kredi vererek yarattığı sanal parayı artık devlet yaratacak. Ve bunu kâğıt para basmadan yapacak” dedi. 
 
DEVLET BANKALARININ VERECEĞİ KREDİLER
 
Üçüncü çözüm önerisini de sunan Yaz, “Reel sektörün çek ve senet borçlarının ödenmesine yöneliktir. Bilindiği üzere devletler merkez bankası yoluyla, bankalar kredi verme yoluyla şirketler ise çek senet yazarak para yaratır. Şirketlerin birbirine kestiği Mart ve Nisan ayı çeklerinin büyük bir kısmı yazılma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Büyük bir şirketin büyük meblağlı bir çekinin karşılıksız çıkması demek zincirleme olarak binlerce ödemenin aksaması ve para akışının ekonomiyi kilitlemesi, mahkemelerin yığılmasına sebep olacaktır. Yazılan çeklerde hapis cezasının kaldırılması veya sicil affı getirilmesi pansuman bir çözümdür. Çünkü vücuttaki kan gibi dolaşması gereken paranın tıkanması demek, toplumsal huzurun bozulması demektir. Bunun için devletin kredi talep eden firmaları dikkate alarak kamu bankaları kanalıyla 2019 yılı cirolarının yüzde 5’i kadar imza karşılığı, yüzde 20’ye kadar ise teminat karşılığı otomatik kredi açması piyasalardaki para akışının normal seviyeye çekecek ve ekonominin sağlıklı işlemesine katkı sunacaktır” diye ifade etti. 
 
DEVLET KAYNAĞI NEREDEN BULACAK?
 
Peki, devlet hem halkının borçlarını üstlenecek hem çalışanlara daha doğrusu çalışamayanlara maaş verecek hem de iş dünyasını fonlayacak ise 20 milyar dolara ulaşan bu kaynağı nereden bulacak? Yaz, öncelikle bazı rakamlar vererek resme geniş açıdan bakmamızı istiyor. “Şu an itibariyle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni temsilen TCMB, 155 milyar TL basmış durumda. Yani ülkemizdeki toplam nakit 155 milyar liradır. Bankaların kredi vermek suretiyle yarattıkları sanal para miktarı ise bugün itibariyle 2.687 milyar liradır. Demek ki bankaların kredi yolu ile yarattığı para miktarı, devletin bastığı para miktarından 17,3 kat daha fazla” diyerek çarpıcı rakamların altını çizen Yaz, sözlerini şöyle sürdürdü: “Şimdi basılan her 100 TL’nin merkez bankasına maliyeti yaklaşık 20 kuruştur. Devlet güvencesiyle basılan bu kağıt parçasının 100 liralık satın alma değeriyle 10 kuruşluk maliyeti arasındaki 199,80 kuruşluk farka, senyoraj geliri diyoruz. Bir de bankaların durumuna bakalım. Bankalar ne yapıyor? Biraz indirgemeci olacak ama bankalar mürekkebe kâğıda bile dokunamadan devletin 18 katı kadar para üretiyor ve korkunç düzeyde senyoraj geliri elde ediyorlar. Verdikleri krediden kazandıkları faizler veya diğer gelirlerinden bahsetmiyorum bile. Sistem sadece Türkiye’de değil her yerde böyle işliyor; sadece özel bankalar değil kamu bankaları da aynı şekilde çalışıyor. 
 
Ben diyorum ki, yukarıdaki üç maddeyi gerçekleştirmek gerekli olan kaynak, işte bankacılık sisteminin 1973 yılından beri uyguladığı bu para yaratma sistemi içerisinde gizlidir. Devlet, dar gelirli halkın aylık ödemelerini, kısmi çalışma ödeneğini ve iş dünyasına aktaracağı fonları aynı mekanizma içerisinde üretebilir. Tüzel kişi yani görünmeyen bir varlık olan devlet, kendisini devlet yapan tüm görünürlere borç vererek, sosyal patlamaların önüne geçebilir. Nasıl ki bankacılık sistemi kredi karşılığı yarattığı paraları satıp hem faiz hem de senyoraj geliri elde ediyorsa, devlet de kamu bankaları eliyle gerekli finansmanı sağlayarak hem vatandaşın sorununa çözüm bulabilir hem de bu işten kazanç elde edebilir. Herkes kaynak nerde diye soruyor ya, işte kaynak burada.”
 
İŞİN SIRRI PARANIN FELSEFESİ
 
Yaz, işin sırrının paranın felsefesini anlayabilmekte olduğuna işaret ederek, para bilgi eksikliğine verdiği örnekle şöyle konuştu: “Bakın para hakkında bilgi eksikliğine çok değil, 170 sene öncesinden bir örnek vereyim. Osmanlı ilk kâğıt parasını 1846 yılında bastı. 10 yıl sonra Dolmabahçe Sarayı’nın inşaatına başlandı. Sultan Abdülmecit inşaatı gezerken yanındaki Hazine Nazırı’na dönerek, ne kadar para harcandığını sormuştu. Nazır’In cevabı manidardı. ‘Fazla değil hünkârım. 3 bin 500 kuruş!’ dedi. Aslında söylemek istediği, Saray’a harcanan üç milyon sterlinlik dış borcu ödemek için basılmış kâğıt paraların üretim masrafıydı. Osmanlının bu ilk kâğıt paraları, bu cevaptan birkaç sene sonra kaldırıldı. Halk öylesine mutlu olmuştu ki Eyüp Camisi’nde kutlamalar yapıldı. Tamamen bir kurgudur.
 
Osmanlının anlamadığı paranın tamamen kurgusal bir şey olduğuydu. Bugün Türkiye’deki toplam nakite sahip olan birisi Dolmabahçe Sarayı’nı satın alabilir mi? Alamaz değil mi? Peki, ülkedeki bütün parayı toplasak bile, sadece bir sarayı bile satın alamıyorsak, milyonlarca araba, gayrimenkul, hammadde, ürün, mamul vs. var. Bunları nasıl alıp satabiliyoruz. İşte paranın felsefesini oluşturan, para kavramıyla nakit olgusu arasındaki fark burada kendini gösteriyor. Nakit öyle ya da böyle somut ve gerçektir ama para kurgusal ve psikolojiktir. Para kavramsaldır, tıpkı devlet gibi soyuttur. Hatta zorunluluktan ortaya çıkmış muazzam bir gölge oyunu, şifreleri çözülememiş müthiş bir sırdır. Geldiğimiz noktada para olduğuna inandığımız her şey paradır. Eskiden böyleydi bugün de böyledir. Türkiye’de de böyledir Avrupa’da da böyledir. 
 
Para isimli kitabıyla servet kazanan John Kenneth Galbraith ‘Bütün bilimlerin amacı gerçeği ortaya çıkarmak iken para biliminin amacı gerçeği gizlemektir’ diye boşuna dememişti. Bankacılık sisteminin kredi vererek para yarattığı model, bu kriz döneminde kamu bankaları üzerinden gerçekleştirilirse, toplumun ve piyasaların ihtiyaç duyduğu kaynağı temin edebiliriz. Bu kurgu inanılmaz basitlikte çalışır. Galbraith’in ifadesiyle, ‘Hatta öylesine basittir ki zihin kabullenmekte zorluk çeker’. Şöyle düşünelim; 83 milyonluk halkı, Meclis’i, vekilleri olmayan, kısacası egemenlik gücünden yoksun bankalar bile devletin 18 katı kadar para basıp, bir de bundan para kazanabiliyorlar ise koskoca devletin bunu yapamayacağını söyleyebilir miyiz?
 
Bu kaynak önerisine gelebilecek tek en rasyonel eleştiri, enflasyon ihtimalidir. Bu risk vardır ama insanlığın iki temel korkusu olan sağlık ve açlık söz konusu olduğunda, enflasyonu konuşmak çözümü halının altına süpürüp, koskoca bir ülkeyi rezil etmekten başka bir şey değildir. Paranın musluğunu devlete çevirdiğinizde, bankacılık lobisini karşınıza alacaksınız ama asıl mesele işte bu eleştirilere karşı cesurca durabilmektir.”
 
MA / Selman Güzelyüz

Diğer başlıklar

19/03/2024
13:12 Coşkulu Dêrsim Newrozu başladı
12:57 İzmir’de binlerce belediye işçisi iş bıraktı
12:40 İzmir'de 4 kadın tahliye oldu
12:33 Kobanê Davası’nda son sözler alınıyor: İlk sözümüz ne ise son sözümüz de odur
12:06 Hatimoğulları Bazîd’de: Öcalan’ın 2013 mesajı mesajımızdır
11:58 Ordu'da fındık bahçesi kalmayacak!
11:57 Newroz Tertip Komitesi: Özgürlük ateşini Amed'den yükseltelim
11:46 Binler Êlih'teki Newroz'a akıyor
11:25 Nisêbîn'de 'özgürlük' Newroz'u başladı
11:24 Asrın Hukuk Bürosu’ndan İmralı başvurusu
11:24 Ölüm orucundaki tutsaklarla ilgili mektup sansürlendi
11:22 Riha Newrozu 23 Mart'ta: Zaman özgürlük ve birlik zamanı
11:14 Tutsak yakınları: Öcalan'ın özgürlüğü için 21 Mart’ta Amed’de olalım
11:12 14 merkezde Newroz kutlaması
10:37 İzmir merkezli operasyonlarda ESP'liler gözaltına alındı
10:07 Colemêrg-Şırnex karayoluna çığ düştü
10:05 Onbinler Gever Newrozu'nda olacak
09:32 Çewlîg yarınki Newroz’a hazır
09:02 147 gün geçti Süleyman Ahmet’ten haber yok!
09:02 Tutsakların ‘Abdullah Öcalan’a özgürlük’ eylemi 114’üncü gününde
09:02 Rashmawi: Kürtler ve Filistin halkı özgürlüklerine kavuşacak
09:01 Çandar: Öcalan çözümün yol ve yöntemlerini defalarca sıraladı
09:01 Depremzedelere son kullanma tarihi yaklaşan erzaklar veriliyor
09:01 Av. Gezer: Tutsaklar talepleri karşılanana kadar eylemlerini sürdürecek
09:01 Gazeteci Eskin’e verilen ceza bozuldu
09:01 KNK Eşbaşkanı Karamus'tan uyarı: Hedef dört parça Kurdistan
09:00 Koplular kayyımı göndermeye hazırlanıyor
09:00 Îdir'de halklar DEM'den yana
09:00 19 MART 2024 GÜNDEMİ
18/03/2024
23:41 Uçar: Kaybedecek zaman yok Öcalan’ın özgürlüğü sağlanmalı
22:43 Munzur Üniversitesi’nde ‘Bijî Newroz’ sloganı yükseldi
21:38 Erdoğan'dan 'sınır ötesi' tehdidi
21:05 AKP’lilerden gazeteci Güldem’e saldırı girişimi
20:42 Halk Eğitim Merkezi müdürü taciz iddiasıyla açığa alındı
20:12 Emine Şenyaşar: Tüm dünya bizden haberdar
19:01 Bayındır: Bu birlikteliğimiz, başarının müjdecisidir
Türk: Birlik için verilen bedellere layık olalım
18:51 3 yaşındaki çocuk puşi taktığı için polis şiddetine maruz kaldı
18:45 Kobanê Davası: Türkiye olası bir dış savaşa girerse küçülecek
18:34 Hatimoğulları Bedlîs’te seçim çalışmalarına katıldı
18:13 Efrîn’e saldırılar 6’ncı yılında: Bölgenin kurtarılması temel stratejimizdir
18:05 Şeyma Biran’ı katleden erkeğe müebbet hapis cezası
17:36 Trabzon’da şüpheli kadın ölümleri
17:17 İHD İstanbul: Politik mahpus sayısı giderek artıyor
17:08 Ramanlı, müşteki sıfatıyla Kobanê Davası’na katılım talebinde bulunmuş
16:54 Adalet Nöbeti: İmralı işkencesine son verin
16:49 ‘DEM gelecek talancılar gidecek’
16:41 Amed'de Kürt kadın hareketi tartışıldı
16:21 Darp edilerek gözaltına alınıp tutuklandı
16:12 KDP'den seçimlerde boykot kararı
15:21 Sağanak yağışa rağmen Qilêban'da Newroz ateşi yakıldı
15:15 Gültan Kışanak: Halkımızın kazanması için mücadele ediyoruz
14:11 Sason’da sandık görevlileri ‘bizden’ ve ‘karşı’ diye fişlendi
13:59 Giresun'da köpek katliamına tepki
13:48 Dîgor'da Newroz: Çözümün birinci muhatabı Abdullah Öcalan'dır
13:11 Agrobay işçileri Ankara'ya yürüyor
12:59 Tutsak siyasetçiler Gültan Kışanak için oy istedi
12:37 Wanlılar: Devletin artık ne istediğimizi bilmesi gerekiyor
11:57 Kanirêş'te 12 yılın ardından Newroz: Öcalan özgür olana dek mücadele edeceğiz
11:33 Beytüşşebap Kaymakamı AKP'li aday için seferber oldu
10:26 Hasta tutsak Tüzün 10 gündür hücrede tutuluyor
10:05 Beyoğlu kayırmacılıkta sınır tanımıyor: AKP meclis üyesini işe aldı
10:04 İstanbul Newrozu’na katılanlar: Tecritte ısrar edenler Newroz alanına baksın
09:59 Birçok kentte gözaltı operasyonu
09:58 DEM Partili adaylar: Amed'i kadın kenti yapmakta kararlıyız
09:36 Rişmil değişime hazır: Kararlıyız, kazanacağız
09:23 Rojnews editörü Ahmet 146 gündür KDP istinbaratının elinde
09:11 Tutsaklar 'Öcalan’a özgürlük' talebiyle 113 gündür eylemde
09:11 ‘Dersîm Newrozu seçim zaferinin işareti olacak’
09:10 Êlih Newrozu'na katılım çağrısı
09:09 Savcılık katilini aradığı gazeteci Babaoğlu’na ‘örgüt üyeliği’ soruşturması açmış!
09:07 Gêl'in DEM Partili adayları: Taşıma seçmenlere rağmen kazanacağız
09:05 Dersîm İttifakı adayları somut projelerle geliyor
09:04 Milyonların pürdikkat kesildiği Newroz mesajları
09:03 18 MART 2024 GÜNDEMİ
08:28 Serêkaniyê’de görkemli mahalle şöleni
08:26 Rezan'da Newroz ateşi yandı
17/03/2024
23:27 Avrupa kentlerinde Newroz coşkusu
22:33 Rusya Devlet Başkanlığı’nı Putin kazandı
22:17 Wêranşar’da Kuran aşiretinden DEM Parti’ye tam destek
22:06 Amed ilçelerinde Newroz kutlaması: Özgürlük yürüyüşümüz büyüyecek
21:52 Silopiya’da kadınlardan Newroz kutlaması
21:07 Bursa’ya giden Fidan protesto edildi
20:56 Agrobay içileri Ankara’ya yürüyecek
20:43 Gençler Qilêban dağlarında Newroz ateşi yaktı
19:38 Erdoğan’ın mitingi öncesi 50 çırak gözaltına alındı
19:09 Kuzey ve Doğu Suriye’de Newroz kutlamaları
18:43 İstanbul Newroz’unda bianet muhabirlerine polis şiddeti
17:49 Bursa’da Newroz ‘özgürlük’ talebiyle kutlandı
17:39 Newroz ateşi Aydın ve Denizli'de de yakıldı
17:25 AKP'li belediye DEM Parti'nin mevlit vermesine izin vermedi
17:13 Down sendromlu çocuk Amedspor formasına el konulunca kriz geçirdi
16:47 Yenikapı'dan 'birleşik mücadele' mesajı
16:15 Amedspor zorlu deplasmanda 3 puanı aldı
16:13 Wan Newrozu sonrası yürüyüş
16:11 Demir: Abdullah Öcalan özgür olmalı
Bakırhan: Çözümün anahtarı İmralı'dır
16:08 'Newroz bu yıl barış ve özgürlük getirecek'
16:06 DEM Parti’den birçok merkezde halk buluşması
15:55 Colemêrg'de Newroz ateşi yükseldi: Eğilen baş görmeyeceksiniz!
15:50 Kocaeli’nde Newroz ateşi yakıldı
15:49 Öztürk: Öcalan’ın fiziki özgürlüğü için mücadele edeceğiz
15:40 Görkemli Wan Newrozu halaylarla son buldu
15:25 Çiçek: Bu Newroz Öcalan'ın özgürlük Newroz'u olacak
Uçar: 2013 deklarasyonunu sahiplenmeye devam edeceğiz
15:01 Dîlok Newrozu’nda 'Her DEM direniş, her DEM özgürlük' mesajı
15:00 Rahşan Demirel mezarı başında anıldı
14:31 Çand MA Newroz stranları ile açıldı
14:30 İstanbul Newrozu’nda Abdullah Öcalan posteri
14:28 Bayındır: Kürtler önderinin özgürlüğünü istiyor
Hatimoğulları: Kürt sorunu bir statü sorunudur
14:27 İkizköy halkı: Köklerimizi bu topraklardan sökemeyeceksiniz
14:11 Buldan: Öcalan üzerindeki tecrit derhal kalkmalı
14:09 Sümbül Dağı eteklerinde Newroz kutlaması
14:02 Aras: Toplumsal barış kadının özgürlüğü ile gerçekleşebilir
13:46 Abdullah Öcalan'ın mesajları Wan Newrozu'nda okundu
13:30 Yüzbinler Yenikapı'da Özgürlük Newrozu'nda
13:27 İzmir Newrozu başladı: Tecritli mekanları yıkalım
13:21 Newroz alanını 'özgürlük' talebiyle hıncahınç doldurdular
13:10 Güven: Halkların kardeşliğini isteyenlerin sesi gür çıkmalı
13:04 Adana halkına Newroz daveti
12:53 MED TUHAD FED kongreye gitti: Kimse yürüyüşümüzü engelleyemez
12:53 Osmaniye Newrozu'ndan seslendiler: Kürt sorunu acil çözülmeli
12:39 Newroz alanlarından 'Bijî Serok Apo' sloganı yükseliyor
12:15 Tekirdağ'ı Newroz coşkusu sardı
12:01 Yüz binlerce insanın katıldığı Wan Newrozu başladı
11:55 Şirnex'te Newroz büyük bir coşkuyla başladı
11:47 Yenikapı'yı Newroz coşkusu sardı
11:34 Dîloklular Newroz halayına durdu
11:28 Barış Konferansı'nda barış için sivil toplumun rolleri tartışıldı
11:15 15 merkezde Newroz kutlaması
10:27 Wanlılar Newroz'a akıyor
10:18 Kuzey ve Doğu Suriye’de 16 merkezde Newroz ateşi yakılacak
10:06 Cizîr 19 Mart'taki Newroz'a hazır
09:52 Yaşamını yitiren Çardak’ın yakınları: Ölüm döşeğinde tahliye edildi
09:17 DEM Parti Amed’de 1 günde 75 bin evi ziyaret etti
09:16 Jin Dergi ‘Newroz; Direniş, Mücadele ve Yeniden Doğuş’ kapağıyla çıktı
09:14 Zülküf Gezen’in annesi: Tutsaklara sahip çıkalım
09:13 Kadının saklı tarihine yeni bir ışık: Tanrıçalıktan Tanrılığa Kürtler
09:12 Tutsaklar 112 gündür açlık grevinde
09:11 Gazeteci Ahmet’ten 145 gündür haber yok
09:10 Dêrsim İttifakı: Kenti halkla birlikte yöneteceğiz
09:09 2 yılda 94 hasta tutsak hayatını kaybetti
09:07 DEM Parti Qaxizman'ı MHP’den almakta kararlı
09:07 Milyonlarca kadının ilham kaynağı: Besê Anuş
09:06 Tutsakların CPT ve AİHM’e gönderdiği mektuplara sansür
09:05 Riha 'değişim' diyor
09:05 Gazeteci Köylüoğlu: Irak, Türkiye'nin saldırılarına kapı araladı
09:04 Tarihe iz bırakan Newrozlar
09:00 17 MART 2024 GÜNDEMİ
16/03/2024
23:32 DEM Parti Dilovası Eşbaşkan adayları gençlerin sorularını yanıtladı
22:05 Colemêrg'de Newroz'a çağrı yürüyüşü
21:48 Ahmet Türk: Artık kayyım dönemi bitmiştir
21:15 Amed yerel yönetimler beyannamesi: Bi hev re Dem Amed