Li ber çavê dinyayê trajediyeke mezin

  • rojane
  • 09:11 19 Çile 2021
  • |
img

EFRÎN – Li Efrînê ku 3 sal berê bi tevkariyê hêzên global bi destê Tirkiyeyê hat dagirkirin, li ber çavê dinyayê trajediyeke mezin diqewime. Li bajêr ligel revandin, kuştina mirovan, tecawizkirina jinan û guherandina demografiyê, di warê aborî û çandî de jî talanek mezin heye. 

Tirkiye di 20'ê Çileya 2018'an de bi tevkariya hêzên global êrîş biribûn ser Efrînê û ew dagir kiribû. Beriya dagirkirinê nifûsa bajêr di ser 500 hezarî re bû û yek ji wan bajaran bû ku şoreşa Rojavayê lê şax vedabû. 
 
Piştî ku DYA û Rûsyayê rê li ber Tirkiyeyê vekiribûn, Tirkiyeyê jî bi amûrên bêmirov ên biçek, bi taqn û topan dest bi êdrîşên xwe kiribûn. Di dema van êrîşan de li refên pêş komên selefî hatibûn bicihkirin. Li dû vana jî yekîneyên Hêzên Çekdar ên Tirk (TSK) cih girtibûn û bi vî awayî ketibûn herêmê. Lê belê YPG/YPJ û Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) jî li ber van êrîşan 58 rojan şer kiribû. Piştî vî şerê dijwar navenda Efrînê, 7 navçeyên wê û 365 gundên wê ketin destê Tirkiyeyê û komên girêdayî wê. 
 
Piştî Efrînê, Tirkiyeyê berê xwe dabû Serêkaniyê û Girê Spî û ev der jî dagir kiribûn. 
 
JI BO SÛRIYEYÊ MODEL BÛ 
 
Gava li Sûriyeyê rêveberiya xweser hatibû avakirin, Efrîn bajarê herî ewle û biîstikrar bû. Lewma di şikilgirtina Sûriyeyê de wekî model dihat dîtin. Lê belê Tirkiyeyê, ev yek ji xwe re weke xetere dît û tevî hêzên paramîlîter ket herêmê. Ev yek awayê şerê li Sûriyeyê jî guherand. 
 
BI 10 HEZAR ESKER Û 50 KOMÊN SELEFÎ ÊRÎŞ BIR SER EFRÎNÊ 
 
TSK, tevî 10 hezar eskerên xwe û nêzî 50 komên di nav OSO'yê de cig digirin Efrînê dagir kir. 
 
Ev kom, piştî dagirkirinê deverên Efrînê li hev payê kirin. Li taxa herî mezin a bajêr Taxa Eşrefiyeyê Tûgaya Sûltan Mûrat û Cephet Şamiye; li Taxa Zêdiyê Tûgaya Sûlatn Mûrat; li Taxa Mehmûdiyê Tumena Hamza; Li Taxa Efrîna Berê Cephet Şamiye û Tûgaya Sûltan Mûrat; Li Taxa Efrîna Nû Ehrar El Şerqiye; Li Taxa Tirindê Ehrar El Şam; li gundên girêdayî navenda Efrînê Tumena Hamza hatin bicihkirin. Li navçeya Cindirêsê Ehrar El Şerqiye û Tumena Hamza; li Şiyê Tûgaya Sultan Suleyman Şah; li Mabetayê Cephet El Şamiye; li Şerayê Tûgaya Tûgaya Sûltan Mûrat; li Bilbilê Tûgaya Sûltan Mûrat û Tumena Hamza; li Recoyê Feylek El Şam û Ehrar El ŞErqiye û li Şêrewayê jî Feylek El Şam û Tumena Hamza hatin bicihkirin. 
 
JI BI FIDYEYÊ MIROVAN REVANDIN 
 
Li gor agahiyên hatine parvekirin di êrîşên dagirkirinê de 613 kes jiyana xwe ji dest dane. Ji van kesan 498 jê di dema bombeberankirinê de û 82 kes jî piştî dîl hatine girtin bi îşkenceyê hatine kuştin. Di êrîşan de 303 jê zarok û 213 jê jin, 730 kes jî birîndar bûne. 
 
Di 3 salên borî de li Efrînê zêdetirî 7 hezar kes hatine revandin. Ev mirov ji bo fîdyeyê hatine revandin û aqûbeta piraniya wan nayê zanîn. Hema bibêje ev yek veguheriye tiştekî bazirganiyê. Ji mirovên hatine revandin zêdetirî hezarî jê jin in. Heya niha 75 jin hatine kuştin, 69 jê tecawizî wan hatiye kirin û aqûbeta bi sedan jinî jî nayê zanîn. Hema bibêje bûyerên bi vî rengî her roj diqewimin. 
 
SÛCÊ LI HEMBERÎ MIROVAHIYÊ DI RAPORAN DE 
 
Ev îşkence, revandina mirovan, talankirin, kuştin û qirkirina jinan di raporên Neteweyên Yekbûyî, Mala Çavdêriyê ya Mafên Mirovan a Sûriyeyê (SOHR) û Navenda Mafên Sivîl a Ceaserifeyê de jî cih girtine 
 
GUHERANDINA DEMOGRAFIYÊ 
 
Piştî dagirkirinê ji bo demografiya Efrînê bê guherandin, derbarê kurdan de çi hebe ji holê tê rakirin. Piştî ku bajêr ket destê Tirkiyeyê û komên girêdayî wê, zêdetirî 300 hezar Efrînê ji mecbûrî terka warê xwe kirin. 400 hezar kesên ji Îdlîb, Hama, Hûmûs, Gûta, Lazkiye û Helebê anîn li şûna Efrîniyan hatin bicihkirin. Di nav vana de 500 malbatên filîstînî jî hene ku wan ji Şamê anîne. 
 
Niha tê gotin, li Efrînê rêjeya nifûsa kurdan ji sedî 23 ye. Nexasim jî li navçeya Şera û Bilbilê bi destên komên selefî kurd tên koçberkirin û malbatên van koman tên bicihkirin. 
 
ZIMANÊ TIRKÎ TÊ FERZKIRIN 
 
Her wiha li tevahiya dibistanan jî zimanê tirkî hatiye ferzkirin. Tevê navên gund û taxan, navê kolan, kuçe û meydanan jî hatine guherandin û navê tirkî li wan hatiye kirin. Navê Qada Azadiyê kirine ‘Atatürk Meydanı’, navê Xaçerêya Newrozê kirin ‘Selahattin Kavşağı’, navê Qada Kawayê Hesinkar kirin ‘Zeytin Dalı Meydanı’, navê gundê Qestel Miqdatê kirine ‘Selçuk Obası’, navê gundê Kûtana kirine ‘Zafer Obası’ û navê gundê Kurzêlê kirine ‘Cafer Obası’. 
 
Her wiha li her derî jî posterên Serokomarê AKP'î Tayyîp Erdogan hatine daliqandin. 
 
TALANKRINA BERHEMÊN ÇANDΠ
 
Li Efrînê deverên dîrokî jî hedef hatin girtin. Yek ji wan jî Perestgeha Endarê ye. Di dema şer de perestgeh hatibû bombebarankirin û talankirin. Her wiha berhemên dîrokî yên li Keleha Nebî Hûrî jî hatin talankirin. Paşê di bin navê restorasyonê de kelehê kirin mizgef. Şikefta Duderî û Perestgeha Marmaronê ku her du jî di nav lîsteya UNESCO'yê de ne, hatine talankirin. 
 
TALANKIRINA ABORΠ
 
Li Efrînê nêzî 20 milyon darên zeytûnan hebûn. Tirkiye û komên selefî çav berdan van zeytûnan û dest danîn ser zeytûnên hatin berhevkirin û rûnê wan. Zeytûnên hatin berhevkirin şandin Tirkiyeyê û ji wir jî firotin Spanya, DYA û Almanyayê. 
 
Tê gotin heya niha 314 hezar û 400 heb darên zeytûnan hatine birîn û 11 hezar hektar zevî jî hatiye şewitandin. 
 
MA / Nazim Daştan
 

Sernavên din

28/03/2024
20:56 Jinên endamê DEM Partiyê û parêzer çûn serdana Emîne Şenyaşarê
20:01 Li Girtîgeha Bakirkoyê êrişî girtiyan hat kirin
17:26 DEM Partiyê lez da xebatên hilbijartinê | HATE NÛKIRIN
17:09 Zanayê bang li gelê Bedlîsê kir: Xwedî li sindoqên xwe derkevin
17:07 DEM Partî: Em Namzetê xwe yê Antalyayê venakişînin, deng ji DEM’ê re ne
17:00 Hatîmogûllari: Li şûna hûn ji bo şer derî bi derî bigerin, ji bo aştiyê li deriyê Îmraliyê bixin
16:45 Ji Nobeta Edaletê banga ‘Deriyên Îmraliyê vekin’ hate kirin
16:24 Temellî li Colemêrgê got: Dê îradeya we vê îktîdara faşîst hilweşîne
16:24 Girtina Hatîce Yildizê li ber Girtîgeha Bakirkoyê hate şermezarkirin
16:09 Heta ku bi Roboskê re hevrû nebin demokrasî ne pêkan e
16:08 'Em ê şaredariya Sêrtê ji qeyûmên dagirker rizgar bikin'
15:56 Eşira Meleyî piştgiriya xwe ya ji bo DEM Partiyê eşkere kir
15:45 Ji bo komkujiyên di meha adarê de banga hevrûbûnê hat kirin
15:36 Qeyûmê Êlihê ji bo namzetê AKP’ê bi 53 milyonan qolî amadekirin
15:29 Nivîskarê pontus Haralambîdîs wefat kir
15:28 Bakirhan: Gel dê xwedî li vîn û rûmeta xwe derkeve
15:06 Girtiyên siyasî ji 4 partî û Serokatiya Meclisê re name şandin
15:06 Li Amedê 15 xwendekarên paqijî pê dane kirin bi jehrê ketin
14:26 Dibistan di 1’ê nîsanê de dikevin betlaneyê
14:21 Bayindir li Bazîdê bang kir: Em di 1’ê nîsanê de serkeftina xwe pîroz bikin
13:55 Koordînasyona Şopandina Greva Birçîbûnê: Divê daxwazên girtiyan bên bicihanîn
13:44 Li Mûşê walî, qeymeqam û fermandar ji AKP'ê re xebata hilbijartinê dikin
12:58 DEM Partiyê li 3 navendan mitîng li dar xistin
12:37 Li Kutahya û Stenbolê û tundiya mêr
12:26 OHD’ê serî wezaretan da: Bila pêkanînên dibin sedema binpêkirina mafê tenduristiyê bi dawî bibin
11:53 Rapora cîsmên teqîyayî: Malbata Dayan hat mexdûrkirin
11:52 Parêzerên Abdullah Ocalan ji bo hevdîtinê dîsa serlêdan kirin
11:25 Ertak: Em ê li Şirnexê bi ruhê 2004’an biçin ser sindoqan
11:19 Bi hinceta îşareta serkeftinê peywîra wî ya hilbijartinê betal bû
11:02 Karkerên Agrobayê destkeftiya xwe ya ewil bi dest xist
10:57 Tiştên ku ji kantînê bi pereyên xwe kirîne hatine desteserkirin
10:33 Ji bo piştgiriya bi DEM Partiyê re li Şemrexê meş hat lidarxistin
10:22 Parêzerê Abdullah Ocalan: CPT ji saziyeke ku baweriyê dide derketî ye
09:43 DEM Partî ji bo Cîhanbeyliyê serferber bûye
09:07 Ebex wê hesabê 2019'an bipirse: Em ê bi DEM Partiyê re xwe bi rê ve bibin
09:06 DEM dê li Xinûsê bibe warê çareseriyê
09:05 Greva birçîbûnê ya bi daxwaza azadiya Abdullah Ocalan di roja 123’yan de didome
09:04 Ji rojnameger Silêman Ehmed 156 roj nin agahî nayên girtin
09:03 Wêranşar li gel DEM Partiyê ye
09:02 Li dijî hilbijêrên sixte hilbijêrên livdar: Bi hezaran kesî serî li DEM Partiyê dan
09:01 Xizmên girtiyan: Hûn pêdiviyên wan pêşwazî bikin em jî dê pereyan neşînin!
09:00 ROJEVA 28’Ê ADARA 2024’AN
08:50 Li Girtîgeha Tîpa T a Xelatê êrişa provakatîf
08:49 Qesra Spî hewl dide Îsrarîlê ji bo hevdîtinan qaneh bike
27/03/2024
23:30 Li Agiriyê ciwanan bal kişand ser tecrîdê
21:53 Gergerlîoglû: Tu hêz nikare dengê 'Berxwedan jiyan e' bibire
21:49 Namzetên Mêrdînê li qadê ne: Em ê bi rêjeyeke zêde bi ser bikevin
21:37 Li Îzmîrê kuştina jinan hat şermezarkirin
20:35 Ji ber keyatiyê bi hev ketin: 4 jê giran 8 kes birîndar bûn
20:24 Polîsan nehişt EMEP'î biçin cem Emîne Şenyaşarê
19:54 Li Stenbolê gelek kes hatin binçavkirin
17:20 Turkdogan serdana TÎHV û ÎHD’ê kir
17:06 Zana çû serdana Nobeta Edaletê: Heke ne ji têkoşîna dayikan bûya dê zimanê me tune bûbûya
17:05 Hatîmogûllari: Me xwe bi hezaran kesan li qadê îspat kir
17:01 DEM Partî xebatên hilbijartinê didomîne: Em ê di 1’ê nîsanê de serkeftinê pîroz bikin
16:25 OHD’ê rapora xwe ya têkildarî girtîgehên Herêma Marmarayê eşkere kir
16:24 Hilbijêrên bitevger ji Mûglayê bi rê ketin
15:48 Şaredariyê 70 hezar lîre dan zêringirê ku ‘hewcehiya wî bi alîkariyê heye’!
15:42 Uçar: Ev hilbijartin di navbera kesên heqaret li Şêx Seîd kirin û neviyên Şêx Seîd de ye
15:26 Bersûcê Doza Hrant Dînk: Me agahiya cînayetê weke ku rojek piştî cînayetê girtibe rapor amade kir!
15:00 Bayindir li Qereyaziyê ye: Ev hilbijartin ji bo ziman û nasnameya kurdan referandûm e
14:58 Rewşa Yildiz a 75 salî aloz bû rakirin nexweşxaneyê
14:53 Li Qilebanê xebata belavkirina belavokan veguherî meşê
14:42 DEM Partiyê li Elkê perwerdeya ewlehiya sindoqan da
14:38 Şagirtên dibistanan birin mîtînga Erdogan
14:37 Rayedarê tirk: Daxwazeke Rûsyayê ya ji bo girtina êrişkaran tune bû
13:50 Baro û saziyên sivîl ji bo Îmraliyê bang li CPT’yê kirin: Ji bo çareseriyê gavê biavêjin
13:46 Li Çewligê bi tevlibûna hezaran kesan mitîng tê lidarxistin
13:42 Cezayê hucreyê dan 5 girtiyên ketine greva birçîbûnê
13:05 Rapora kesê pispor a Licikê: Xetere heye ku kîmyewiyên jehrî tevî Hewzaya Firatê bibin
12:14 YNK: PDK’ê li Kerkûkê bi Eniya Tirkmen re lihev kir û nirxên neteweyî firot
11:36 Bakirhan: Em li bin dara Rêya Sêyemîn bibin yek
11:23 Ji namzetên hevşaredariyê banga ‘xwedîderketina li sindoqan’
11:22 Di êrişên li ser sînor de 10 kolber birîndar bûn
10:38 Li Şirnex û Rihayê gelek kes hatin binçavkirin
10:24 Li bejahiya Hezroyê operasyona leşkerî û dorpêç
10:00 Parastvanên mafan: Girtina Yildiz binpêkirina mafê mirovan e
09:51 ‘Em ê her kesên ku xwe digihînin me em ê bibin ser sindoqan’
09:04 Êrişên DAIŞ'ê: Dixwaze vegere rewşa xwe ya beriya 2015'an
09:03 Girtiyên siyasî 122 roj in bi daxwaza azadiya Abdullah Ocalan di greva birçîbûnê de ne
09:03 155 roj nin agahî ji rojnameger Silêman Ehmed nayên girtin
09:01 Malbatên Roboskê: Her raya ji AKP'ê re diçe dê wekî bombe li ser serê me bibare
09:01 Qeyûm navenda jinan salane bi hezar û 500 lîreyî da bi kirê
09:01 Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê şaredariyên neteweya demokratîk
09:00 Ji Egeyê bi hezaran hilbijêr ji bo qeyûman bişînin diçin bajarên xwe
09:00 AKP li Dîlovasiyê dest bi belavkirina bertîla hilbijartinê kiriye
09:00 ROJEVA 27'Ê ADARA 2024'AN
26/03/2024
23:59 Girtiyê nexweş piştî 30 salan ji girtîgehê derket
22:48 Li Hezexê şahiya gel
20:54 Nobeda Edaletê ya Emîne Şenyaşarê di roja 62'yan de ye
19:58 Karwana DEM Partiyê li gundên Silopiyayê geriya
19:37 Namzetên AKP'ê yên Amedê beramberî rayan kartên BÎM'ê belav dikin
18:46 'DEM wê li Rihayê, Riha jî wê pir li DEM'ê bê'
16:50 Dozger xwest Keskîn û Yarkan bên cezakirin
16:47 Zana: Ji bo paqijkirina mejiyan şaredarî girîng in
16:40 Demîrel ji doza “heqareta serokkomar” beraet kir
16:23 Di Nobeta Edaletê de peyama israra domandina têkoşînê hat dayîn
16:11 Têkildarî tundiya polîsan a li Colemêrgê pûşnûmepirs dan Meclisê
15:59 DEM Partiyê xwest ji bo girtiyên nexweş li Meclisê komîsyon bê avakirin
15:58 Zilamekî hewl da li Rihayê jinekê bikuje